Dòng chảy Chăm-pa

Phát biểu trước Quốc hội Việt Nam, Tổng thống Ấn Độ cho biết, ông đã đi thăm Bảo tàng văn hóa Chăm-pa và Thánh địa Mỹ Sơn.

Quả thực đó là hai “địa chỉ đỏ” hé mở cho những ai quan tâm đến bảo tồn di sản. Gần 2.000 năm trước đây, Vương quốc Chăm-pa là một trong những nền văn minh lớn của thế giới. Từ Việt Nam, tàu hàng của Chăm-pa đã vượt đại dương về phía Tây đến tận các cảng hàng ở Ấn Độ và Tây Á. Người Việt cổ đã có giao thương tấp nập và kết nối hàng hải với các Vương triều Pallava và Chola. Nói như vị Tổng thống Ấn Độ, những người hành hương và lữ khách tiên phong này đã “thúc đẩy mối quan hệ anh em giữa hai nền văn hóa và quốc gia theo phương cách biết người biết ta, bền vững và dung hòa”.

Không khó hiểu cảm xúc của vị Tổng thống Ấn Độ, bởi nền văn hoá Chăm-pa chịu ảnh hưởng sâu sắc của Ấn Độ giáo.

Cuối thế kỷ 19, Công sứ tỉnh Quảng Nam là Charles Lemire, người Pháp, đã tiến hành công tác khảo cổ các di tích văn hóa Chăm-pa và đem các di vật tìm được đem về trưng bày tại Đà Nẵng. Sau đó, năm 1.900, Trường Viễn Đông Bác cổ (École Française d'Extrême-Orient) tiếp tục tiến hành khai quật khảo cổ ở quy mô lớn hơn. Số cổ vật khá phong phú thu được đã làm phát sinh nhu cầu xây dựng một nhà bảo tàng tại Đà Nẵng. Vậy là Bảo tàng được trường Viễn Đông Bác cổ cho xây dựng, đến năm 1919 thì khánh thành, với 160 hiện vật ban đầu. Số hiện vật sau đó lên đến hàng ngàn, dù có bị chiến tranh, loạn lạc làm mất mát đi khá nhiều, nhưng Bảo tàng Điêu khắc Chăm-pa vẫn là bảo tàng độc nhất vô nhị trên khắp vùng Đông Nam Á, trưng bày những hiện vật được tìm thấy ở các tháp cổ, thành lũy Chăm-pa tại các tỉnh duyên hải Nam Trung bộ từ Hà Tĩnh tới Bình Thuận và các tỉnh Tây Nguyên, gợi nhắc về một nền văn hoá từng phát triển rực rỡ một thời.

Thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam) cũng có thể coi là một bảo tàng tại chỗ khác. Đây từng là nơi tổ chức cúng tế của vương triều Chăm-pa, nơi đặt lăng mộ của các vị vua và hoàng thân, quốc thích Chăm-pa. Thánh địa Mỹ Sơn được coi là một trong những trung tâm đền đài chính của Ấn Độ giáo ở khu vực Đông Nam Á và là di sản duy nhất của thể loại này tại Việt Nam. Cùng với sự tàn lụi của Vương quốc Chiêm Thành, Thánh địa Mỹ Sơn đã chìm trong lãng quên hàng thế kỷ. Năm 1885 nó mới được phát hiện. 10 năm sau, các nhà nghiên cứu bắt đầu thực hiện các cuộc phát quang, nghiên cứu khu di tích này…