Vì sao con chuột chiếm vị trí số 1 trong lịch 12 con giáp?

	Tháng giáp Tết, sức mua ô tô vẫn giảm
	Giáp Tết: Chợ lá dong Hà Nội nhộn nhịp mua bán
	Giáp Tết, cây cảnh Trung Quốc tràn vào Việt Nam
	Lạng Sơn: Buôn lậu gia tăng dịp giáp Tết Nguyên đán

Vì sao dạng lịch đó lại dùng tên 12 con vật khác với lịch phương Tây dùng tên các chòm sao? Tại sao chuột, một con vật vốn nhỏ bé, thậm chí gây hại cho người lại chiếm vị trí số 1? Với câu hỏi đó, cho đến nay đã có những cách giải thích cả bằng các truyền thuyết dân gian và các giả thuyết khoa học.

Một truyền thuyết kể thủa hồng hoang, trời đất còn dính liền nhau như một quả trứng kín bưng, bên trong tối tăm mù mịt. Chính một con chuột đã đục một khe hở cho không khí và ánh sáng tràn vào. Trời dần tách khỏi đất. Để ghi nhớ công lao to lớn đó, con người lấy tên chuột đặt cho năm đầu của vòng thời gian 12 năm, tiếp đó, cho giờ đầu của vòng thời gian 12 giờ trong một ngày.

Một truyền thuyết khác lại kể, ngày xửa ngày xưa, Vua Trời quyết định sẽ đặt tên cho lịch 12 năm bằng tên 12 con vật ở dưới mặt đất theo thứ tự sự có mặt trước sau của chúng ở Cửa Trời. Nghe tin, các con vật hạ giới háo hức lên đường. Chuột dậy thật sớm và chạy thật nhanh trên đường về hướng Cửa Trời nhưng buộc phải dừng bước trước một con sông nước chảy xiết. Đợi một lúc, chuột thấy một trâu to khỏe đang ào ào lao tới. Biết mình chạy kém trâu, nhưng vốn tinh ranh, chuột gọi trâu bảo nếu cho chuột đứng bên tai trâu, chuột sẽ hát cho trâu nghe và cổ vũ cho trâu lúc trâu chạy. Ngây thơ, tốt bụng, trâu liền đồng ý. Đến trước Cửa Trời , chuột nhảy phốc qua đầu trâu xuống đất, trở thành con vật đến đích đầu tiên và vì thế, được Vua Trời lấy tên đặt cho năm đầu tiên của chu kỳ 12 năm.

Bên cạnh các truyền thuyết, cũng có một số giả thuyết khoa học lý giải hiện tượng trên. Một giả thuyết cho rằng người xưa đặt tên trước hết cho chu kỳ 12 giờ một ngày đêm theo tính biểu tượng của con vật gắn với chu kỳ hoạt động của chúng. Chuột chính là con vật bắt đầu hoạt động kiếm ăn mạnh nhất vào khoảng thời gian giao thời giữa đêm hôm trước và sáng hôm sau (tương ứng với khoảng thời gian từ 23 đêm đến 1 giờ sáng theo cách tính phương Tây). Ngoài ra, chân trước của chuột có 4 ngón, chân sau có 5 ngón, tức có cả số Chẵn-Lẻ, Dương-Âm. Vì thế, chuột là biểu tượng thích hợp nhất cho khoảng thời gian giao thời Âm-Dương đó, cũng là giờ đầu tiên của một ngày, giờ Tí. Tiếp theo giờ Tý (Chuột) là giờ Sửu (Trâu) tương ứng với khoảng thời gian từ 1 đến 3 giờ sáng. Đó là khoảng thời gian con trâu tỉnh dậy, bắt đầu nhai lại cỏ để lấy sức đi cày...

Một giả thuyết ngôn ngữ học chứng minh rằng, các từ Tý hay Chuột trong tiếng Việt, tương ứng với từ Tử hay Thử chỉ chuột trong tiếng Hán-Việt đều có gốc từ tiếng kêu chí chí, chít chít của bầy chuột thường kêu inh ỏi vào giờ Tý. Tương tự, các từ Sửu Ngưu chỉ trâu trong tiếng Hán-Việt tương ứng với từ klau/klu chỉ trâu trong tiếng Bách Việt cổ. Vì các lẽ đó, người Bách Việt cổ, tổ tiên người Việt Nam chính là những chủ nhân đầu tiên của lịch 12 con vật.

Một giả thuyết khác cho rằng, 12 con vật có tên trong lịch hoàng đạo là 12 con vật quan trọng nhất được những cư dân trồng lúa xưa tôn thờ như vật tổ hay thần linh.

Chuột vốn là con vật sống trong tự nhiên có một đặc tính kỳ lạ: rất nhạy cảm với các hiện tượng thiên tai như động đất, lụt lội, hạn hán, dịch châu chấu… Đó cũng là con vật bản tính tinh khôn và ranh mãnh, có khả năng thích ứng rất nhanh với môi trường. Điều này lý giải vì sao, trong truyền thuyết Quả Bầu Mẹ của người Khmu, chuột chính là con vật đã báo trước cho hai anh em ruột về nạn lụt lớn sắp xảy ra và khuyên họ làm một con thuyền độc mộc để thoát nạn.

Mặt khác, chuột là con vật có thể đẻ nhanh và nhiều (mỗi năm một con chuột cái có thể đẻ 5.000 chuột con). Chúng lại giỏi tìm thức ăn nên kéo đến rất nhanh tới những nơi có nhiều cây củ quả chín ăn được. Có lẽ, những cư dân chuyên sống bằng săn bắt hái lượm xưa đã nhận ra điều này và theo tiếng chuột kêu, phân chuột rơi, phụ nữ có thể nhanh chóng tìm ra những nơi có nhiều vật để hái lượm, trong khi đó, chuột là một nguồn con mồi dồi dào cho cánh đàn ông săn bắt. Cũng có thể từ các tổ chuột, người xưa đã có được những hạt lúa giống đầu tiên để người tiến hành thuần hóa và phát triển nghề trồng lúa. Không ngẫu nhiên, một truyền thuyết của người Dao, chú chuột nhắt tinh nhanh đã lẻn vào lấy thóc từ kho của Ông Trời về cho người.

Tiếp đó, sự sinh sôi nảy nở của chuột gắn liền với mùa màng bội thu. Ngày nay, ở các vùng trồng lúa, người vẫn lắng nghe mong chờ và mừng vui khi tiếng chuột kêu chí chít inh ỏi như một điềm lành báo một năm mới mùa màng bội thu cuộc sống dư dả. Từ đó, người xưa tin rằng chuột có mối liên hệ thần bí với thần linh và cũng tôn thờ chúng như thần linh. Trong tâm thức của nhiều dân tộc châu Á, nó cũng là một biểu tượng cho sự dư thừa, khá giả. Nhiều bộ tộc xưa thờ chuột như thần tài và ngày nay, ở một số nơi người ta vẫn cầu tài lộc bằng cách đặt tượng chuột ngậm đồng tiền, nằm trên đống tiền hoặc trên các thỏi vàng trong nhà.

Tất cả những phong tục tín ngưỡng đó rất có thể đã khiến người xưa lấy chuột làm biểu tượng đầu tiên cho chu kỳ thời gian.

Nếu chuột có vai trò đặc biệt như vậy, vậy người tuổi chuột hay “cầm tinh chuột” có gì đặc biệt? Dựa vào những suy luận về sự tương đồng giữa chuột và người tuổi Tý cùng kinh nghiệm bao đời, người ta tin rằng người sinh năm Tý nói chung thường khỏe mạnh, thông minh, có khả năng quan sát tinh nhanh, nhiều mưu mẹo, giỏi thích ứng, dễ hòa đồng, có nghị lực và khả năng tồn tại trong mọi hoàn cảnh. Từ đó, người tuổi Tý dễ trở nên khá giả và thành đạt…