Thuế các-bon giúp "khử" các-bon của nền kinh tế, tăng thêm nguồn thu cho ngân sách

Quanh cảnh Hội thảo

Đề xuất công cụ định giá các-bon, trong đó có thuế các-bon

Phát biểu khai mạc, bà Mai Kim Liên, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết, biến đổi khí hậu trở thành thách thức lớn nhất đối với nhân loại, đã và đang tác động đến mọi mặt kinh tế, chính trị, ngoại giao, an ninh toàn cầu.

Ngoài việc chủ động thích ứng, mỗi quốc gia phải có trách nhiệm giảm phát thải khí nhà kính theo đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) nhằm thực hiện Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu kể từ năm 2021.

Để đạt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, ngoài áp dụng công nghệ tiên tiến, nhiều quốc gia áp dụng công cụ định giá các-bon. Công cụ định giá các-bon phổ biến được áp dụng là thuế các-bon, hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính, cơ chế tín chỉ các-bon.

Theo bà Mai Kim Liên, Việt Nam luôn coi ứng phó với biến đổi khí hậu là vấn đề có ý nghĩa sống còn và là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị. Do vậy, ngoài việc thực hiện các hoạt động thích ứng, giảm nhẹ phát thải khí nhà kính, sử dụng hiệu quả và bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên thì cần thiết phải nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế để từ đó đề xuất các biện pháp, chính sách phù hợp.

Theo bà Liên, song song với lộ trình thiết lập và vận hành thị trường các-bon nội địa, Thủ tướng Chính phủ cũng đã giao các bộ, ngành liên quan nghiên cứu đề xuất quy định và lộ trình áp dụng thuế các-bon tại Việt Nam. Vì thế, Chương trình đối tác chuyển dịch năng lượng Đông Nam Á đã hỗ trợ đánh giá tác động của CBAM và đề xuất công cụ định giá các-bon, trong đó có chính sách thuế các-bon cho Việt Nam.

Tại hội thảo, ông Nguyễn Anh Minh, Luật sư thành viên Công ty Luật NHQuang và Cộng sự cho biết, qua rà soát và phân tích các chính sách hiện hành về thuế và phí liên quan đến bảo vệ môi trường ở Việt Nam, khi xem xét các đặc điểm của thuế các-bon và các đặc điểm chính của thuế các-bon cho thấy, thuế Bảo vệ Môi trường (thuế BVMT) cùng với phí Bảo vệ Môi trường (phí BVMT) được coi là tương thích với thuế các-bon trong số các loại thuế và phí khác nhau ở Việt Nam.

Trong đó, thuế BVMT được tính từ các thời điểm khác nhau tùy loại sản phẩm như: khi có sự chuyển giao quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng hàng hóa, khi tiêu thụ hoặc sử dụng, khi nhập khẩu thông qua tờ khai hải quan, hoặc khi bán (đối với xăng dầu).

Đề xuất 2 phương án ban hành thuế các-bon

Về thuế suất, theo phân tích của các chuyên gia, thuế suất thấp có thể không thúc đẩy giảm phát thải, còn thuế suất cao có thể gây tác động tiêu cực tới sự ổn định của nền kinh tế trong ngắn hạn.

Mức thuế BVMT là mức thuế cố định xác định trên một đơn vị hàng hóa chịu thuế. Mức thuế cụ thể do Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định. Các mức thuế này được thiết lập để phù hợp với các chính sách phát triển kinh tế xã hội của đất nước cũng như phản ánh mức độ tác động tiêu cực đến môi trường do hàng hóa gây ra.

Trong số các hàng hóa thuộc đối tượng chịu thuế BVMT, than, xăng và dầu diezel được sử dụng rộng rãi làm nhiên liệu hoặc vật liệu trong các lĩnh vực thuộc phạm vi điều chỉnh của CBAM. Các mức thuế hiện hành của các mặt hàng này được quy định tại Nghị quyết 579/2018/UBTVQH.

“Mức thuế suất thuế BVMT hiện nay không được quy định tương ứng với hàm lượng các-bon của nhiên liệu và có phản ánh một số nội dung khác. Ví dụ, đối với than, mức thuế BVMT là quá thấp để tạo ra các hành động giảm thiểu thực sự và giảm lượng khí thải liên quan tới việc sử dụng than”, ông Nguyễn Anh Minh phân tích.

Vì vậy, nguyên tắc để xác định sẽ dựa trên bảo đảm bù đắp chi phí, có tính đến chính sách phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam. Việc này hướng đến mục tiêu đảm bảo tính công bằng, minh bạch và bình đẳng trong quyền và nghĩa vụ của công dân. Ngoài ra, các đối tượng không chịu thuế có thể bao gồm vùng sâu vùng xa, các nhóm dễ bị tổn thương hoặc các ngành quan trọng đối với nền kinh tế.

Do vậy, việc tích hợp thuế các-bon vào thuế bảo vệ môi trường là khả thi, bởi cả hai đều áp dụng cho những hàng hóa có tác động tiêu cực đến môi trường.

Trên thực tế, một số sản phẩm nhất định như than và xăng đã được áp dụng thuế bảo vệ môi trường. Vì vậy, thuế bảo vệ môi trường cũng có thể được mở rộng để bao gồm lượng phát thải khí nhà kính phát sinh từ quá trình sản xuất và sử dụng hàng hóa thuộc đối tượng chịu thuế.

Điều quan trọng là phải đảm bảo rằng thuế các-bon (nếu được đưa ra như một phần của thuế BVMT hiện tại) có liên quan trực tiếp đến lượng phát thải khí nhà kính của một hàng hóa và các sản phẩm khác nên được đưa vào thuế BVMT để phù hợp với CBAM (ví dụ như xi măng, thép).

Chia sẻ kinh nghiệm triển khai thuế các-bon, chuyên gia Axel Michaelowa, Đối tác sáng lập cấp cao Perspectives Climate Group cho biết, thuế các-bon xác định một mức giá các-bon cố định bằng USD/tCO2tđ.

Tại Colombia, thuế các bon được triển khai từ năm 2016, đánh vào nhiên liệu hóa thạch được sản xuất hoặc nhập khẩu. Riêng than sẽ bị đánh thuế hoàn toàn từ 2028. Thuế được xác định dựa trên hàm lượng các-bon của mỗi loại nhiên liệu. Ngân sách nước này đã thu về 527 triệu USD từ tháng 1/2017 đến tháng 4/2023.

Về mục tiêu xây dựng thuế các-bon tại Việt Nam, chuyên gia này cho biết, thay vì chi trả cho CBAM, thuế các-bon thiết kế tốt sẽ giúp hỗ trợ "khử" các-bon nền kinh tế. Một phần của nguồn thu phải trả được giữ lại trong nước để giảm tác động của CBAM lên các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam và tăng cường khả năng cạnh tranh của Việt Nam về trung, dài hạn.

Hai phương án để ban hành thuế các-bon xây dựng dựa trên các cơ chế chính sách hiện hành đã được chuyên gia này đề xuất. Theo đó, phương án 1, cũng là phương án được đánh giá tiềm năng nhất là sửa đổi, bổ sung dự thảo Nghị định quy định về Phí BVMT đối với khí thải đang được Bộ Tài chính xây dựng, chuẩn bị được trình lên để phê duyệt dự kiến vào cuối năm 2023.

Phương án 2 là đưa thuế các-bon vào nội dung sửa đổi của Thuế BVMT mà Bộ Tài chính dự kiến sẽ sửa đổi vào khoảng năm 2026. Phương án này cho phép thời gian chuẩn bị dài hạn hơn.