Nâng cao chất lượng xây dựng chính sách

Chính sách sẽ thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh phát triển Ảnh: T.A

Quá nhiều

Trong những năm gần đây, số lượng văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) của Việt Nam tăng nhanh. Theo thống kê của ông Faisal Naru, Cố vấn trưởng về cải cách thể chế tại Dự án Sáng kiến Cạnh tranh Việt Nam (USAID/VNCI), giai đoạn 2005-2008, trong 4 năm, số lượng VBQPPL ban hành nhiều hơn tổng số văn bản ban hành trong 18 năm trước đó (1987-2004).

Trung bình mỗi năm, có khoảng 860 VBQPPL được ban hành. Con số này tăng đột biến vào năm 2009 với 1.500 VBQPPL. Cũng trong giai đoạn này, trung bình mỗi năm có gần 2.560 văn bản quy định không mang tính quy phạm được ban hành. Năm 2009, con số này tăng hơn 2 lần với 5.467 quy định không mang tính quy phạm. Chiều hướng này vẫn tiếp diễn trong năm 2010.

Ông Faisal Naru cho rằng: Số lượng quy định (nghĩa là bất cứ công cụ nào của Chính phủ được áp dụng đối với người dân và DN) quá lớn gây ra nhiều vấn đề. Một là, tạo ra chi phí không cần thiết cho người dân và DN trong tuân thủ pháp luật cũng như tạo cơ hội cho hành vi sách nhiễu của cán bộ, công chức. Hai là, việc có quá nhiều quy định mới ban hành, thì chất lượng quy định cũng là một vấn đề.

Ông Ngô Hải Phan, Cục trưởng Cục Kiểm soát thủ tục hành chính (Văn phòng Chính phủ) thừa nhận: Thông qua Đề án 30, chúng ta thấy rằng có rất nhiều quy định, trước mắt là quy định về thủ tục hành chính, cần phải xem xét thêm về chất lượng.

Lý giải về tình trạng này, ông Faisal Naru cho rằng: Việt Nam chưa có biện pháp lớn nào để nâng cao chất lượng VBQPPL. Nếu ban hành VBQPPL chất lượng thấp sẽ gây ra hậu quả nặng nề hơn lợi ích mà văn bản đó đem lại. Ngoài ra, theo ông Faisal Naru, tại nhiều nền kinh tế phát triển, xây dựng văn bản được thực hiện ở hai công đoạn riêng. Đó là: Hoạch định chính sách và soạn thảo văn bản pháp luật. Công việc hoạch định chính sách tập trung vào việc phân tích và đề xuất lựa chọn chính sách.

Trong khi đó, công việc soạn thảo văn bản pháp luật là của các chuyên gia pháp lý trình độ cao. Các chuyên gia này có nhiệm vụ thể hiện nội dung chính sách của Chính phủ thành ngôn ngữ luật phù hợp với khung pháp lý và các yêu cầu của hệ thống pháp luật. Tuy nhiên, ở Việt Nam, hai chức năng này chưa được tách bạch và chuyên môn hóa. Cán bộ của các bộ, ngành không phải lúc nào cũng là chuyên gia pháp lý, được giao trách nhiệm thực hiện công việc soạn thảo văn bản pháp luật.

Thêm vào đó, công tác soạn thảo văn bản này còn thực hiện trong bối cảnh việc phân tích chính sách không được thực hiện hoặc thiếu đầy đủ. Điều này dẫn đến sự thiếu nhất quán, không đồng bộ của hệ thống pháp luật và tạo ra rủi ro thể chế trong một môi trường điều hành chồng chéo, mâu thuẫn và thiếu thống nhất.

Đánh giá về chất lượng chính sách, ông Trần Hữu Huỳnh, Phó Tổng thư ký Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phân tích: Chính sách là sản phẩm của một quy trình sản xuất trong bộ máy Nhà nước. Vì thế, nó có một số rủi ro. Thứ nhất, chủ quan, duy ý chí, xa rời thực tiễn. Thứ hai, có khả năng bị thao túng bởi một nhóm lợi ích. Thứ ba là rủi ro về lãng phí xã hội và có nguy cơ tham nhũng ngay trong chính sách.

“Rủi ro này sẽ tăng khi chúng ta thiếu nguồn lực (nguồn lực tài chính, nguồn lực nhân lực và tính chuyên nghiệp của bộ máy), thiếu một quy trình khoa học. Rủi ro tăng khi quyết tâm chính trị vì dân, do dân không được biểu hiện bằng những hành động quyết liệt mà chỉ là lời nói, khẩu hiệu...” - ông Huỳnh nói.

“Chìa khóa”

Công đoạn 1: Các cơ quan Chính phủ phải xác định được nội dung chính sách cần được ban hành. Trên cơ sở đó, các cơ quan chức năng thể chế hóa thành các quy định. Như vậy chúng ta sẽ tiếp cận được nguồn lực xã hội, không lãng phí.

Công đoạn 2: Các cơ quan Chính phủ cần phải tập trung xây dựng một bộ công cụ phục vụ cho việc đánh giá tác động của chính sách và rà soát các chính sách, loại bỏ những chính sách không còn phù hợp đang gây khó khăn cho người dân và DN, chỉ duy trì những chính sách thật sự cần thiết hợp lý, hợp pháp và với chi phí tuân thủ thấp.

Ngoài ra, theo ông Phan, cũng cần phải quan tâm đào tạo, nâng cao năng lực của những người nghiên cứu, hoạch định chính sách.

Để nâng cao chất lượng xây dựng chính sách, pháp luật, theo ông Trần Hữu Huỳnh, thứ nhất, ngoài quyết tâm, mức đầu tư thích đáng cần phải có một quy trình tốt khi làm chính sách.

Quy trình đó phải có các chủ thể khác nhau trong xã hội cùng tham gia, bao gồm những đối tác được hưởng lợi từ chính sách, và những chủ thể bị bất lợi trong chính sách đó. Thứ hai, lựa chọn chính sách không chỉ là vấn đề của Nhà nước, mà còn từ phía người dân và xã hội. Vì vậy, nhà quản lý phải “đọc” được nguyện vọng của nhân dân, của DN để đề ra những chính sách hợp lòng dân. Thứ ba, người làm chính sách phải đóng đủ 4 “vai”: Vừa là chủ thể của sáng kiến, vừa là người biến sáng kiến đó thành hiện thực, vừa là người giám sát quy trình, vừa là người phản biện quy trình đó. Thứ tư, người làm chính sách phải tham gia từ lúc soạn thảo, thẩm định, cho đến khi triển khai thực hiện và đánh giá chất lượng của chính sách đó. Ông Huỳnh quả quyết: “Nguồn lực bị hạn chế, kinh phí bị hạn chế, nhưng nếu chúng ta làm tốt điều này tôi nghĩ rằng chất lượng chính sách sẽ tăng lên”.

L.B