Gạo Việt Nam nâng tầm giá trị từ "ngọc thô" đến "ngọc quý"

6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam xuất khẩu 4,9 triệu tấn gạo – tăng sản lượng, nhưng giảm mạnh giá trị do giá xuất khẩu bình quân lao dốc.

Khối lượng tăng, giá trị giảm

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 4,9 triệu tấn, tăng 7,6% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, điều nghịch lý là giá trị xuất khẩu lại giảm 12,2%, chỉ còn 2,54 tỷ USD. Kéo theo đó, giá gạo xuất khẩu bình quân cũng đã giảm mạnh 18,4%, xuống mức 517,5 USD/tấn. Điều này đã khiến mục tiêu xuất khẩu cả năm 2025 là 5,7 tỷ USD trở nên xa vời và dự kiến chỉ đạt khoảng 5,5 tỷ USD.

Áp lực cạnh tranh gay gắt, đặc biệt là từ Ấn Độ – quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới đã nới lỏng lệnh hạn chế xuất khẩu, đã tác động không nhỏ đến giá thành và thị phần của gạo Việt Nam. Ngay cả thị trường lớn nhất của Việt Nam là Philippines, chiếm tới 43,4% thị phần, cũng chứng kiến giá trị xuất khẩu gạo Việt giảm 17,4%.

Tình trạng "bán nhiều, thu ít" trong xuất khẩu gạo không phải là vấn đề mới, mà là hệ quả kéo dài từ những hạn chế mang tính cấu trúc của ngành. Một trong những nguyên nhân cốt lõi là việc Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu gạo thô – loại sản phẩm có giá trị gia tăng thấp, khó cạnh tranh bằng chất lượng hay thương hiệu mà chủ yếu dựa vào giá rẻ.

Bên cạnh đó, thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế còn khá mờ nhạt. Ngoại trừ thành công của giống gạo ST25 từng được vinh danh là “ngon nhất thế giới”, phần lớn các loại gạo Việt vẫn chưa tạo dựng được chỗ đứng riêng, thua kém đáng kể so với các thương hiệu mạnh như Hom Mali (Thái Lan) hay Basmati (Ấn Độ). Vì thiếu thương hiệu, nhiều doanh nghiệp buộc phải xuất khẩu gạo dưới nhãn của nước nhập khẩu, làm giảm lợi nhuận và uy tín quốc gia.

Chưa dừng lại ở đó, nền sản xuất gạo trong nước vẫn chủ yếu mang tính manh mún, nhỏ lẻ, thiếu liên kết chuỗi. Điều này khiến chất lượng sản phẩm không đồng đều, khó kiểm soát, trong khi tình trạng lạm dụng hóa chất trong canh tác vẫn phổ biến, gây bất lợi khi tiếp cận các thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn khắt khe.

Đáng lưu ý, mặc dù "Đề án phát triển thương hiệu gạo Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030" đã được ban hành từ năm 2015, nhưng việc triển khai vẫn thiếu đồng bộ, thiếu chiến lược cụ thể và chưa tạo được đột phá. Việc bảo hộ thương hiệu, chống hàng giả, hàng nhái cũng chưa được chú trọng đúng mức, gây thiệt hại không nhỏ cho doanh nghiệp và làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng.

Chuyển mình với "Tấm hộ chiếu xanh"

Trong bối cảnh ngành lúa gạo đối mặt nhiều thách thức, Việt Nam đang từng bước chuyển mình theo hướng chiến lược hơn, hướng tới phát triển bền vững và gia tăng giá trị. Nổi bật là xu hướng sản xuất "gạo xanh phát thải thấp" – được ví như “tấm hộ chiếu xanh” đưa nông nghiệp Việt ra thế giới. Đây là dòng sản phẩm tiên phong đáp ứng đúng xu hướng tiêu dùng thân thiện môi trường, đặc biệt tại các phân khúc cao cấp, và hiện Việt Nam là quốc gia duy nhất sở hữu sản phẩm này, tạo ra lợi thế cạnh tranh đáng kể trong việc xây dựng thương hiệu quốc gia.

Đi cùng định hướng đó là “Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”. Tính đến năm 2025, diện tích đăng ký thực hiện đề án đã vượt 312.000 ha – cho thấy sự hưởng ứng tích cực từ các địa phương và người dân, đồng thời là bước đi chiến lược giúp Việt Nam chủ động tham gia chuỗi giá trị lúa gạo toàn cầu theo hướng xanh hóa.

Thành công từ mô hình canh tác tuần hoàn lúa – tôm, đặc biệt khi ứng dụng giống ST25, càng củng cố tính khả thi của hướng đi mới. Mô hình này không chỉ giúp phục hồi vị thế cây lúa ở những vùng từng bị suy giảm, mà còn tối ưu chi phí sản xuất (giảm 30% phân hóa học, 75% thuốc bảo vệ thực vật), đồng thời tăng lợi nhuận gấp đôi và giảm phát thải carbon. Đây cũng là tiền đề quan trọng để phát triển tín chỉ carbon – một nguồn doanh thu bổ sung tiềm năng trị giá hàng triệu USD cho người nông dân.

Đặc biệt, việc “Gạo Việt xanh phát thải thấp” chính thức có mặt tại thị trường Nhật Bản từ tháng 6/2025, và chuẩn bị xuất khẩu sang Australia, cho thấy tín hiệu rất tích cực trong việc tiếp cận các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc. Với việc lựa chọn giống phù hợp như Japonica hay ST25, gạo Việt đang từng bước xây dựng hình ảnh mới – không chỉ là “gạo ngon”, mà còn là “gạo có trách nhiệm với môi trường toàn cầu”.

Ngành lúa gạo Việt Nam đang ở một ngã rẽ quan trọng – nơi viên ngọc thô cần được mài giũa thành sản phẩm có giá trị cao. Hành trình này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, quyết liệt giữa Chính phủ, doanh nghiệp và người nông dân, để không chỉ gia tăng sản lượng mà còn nâng tầm giá trị, khẳng định vị thế “gạo xanh” của Việt Nam trên bản đồ nông nghiệp thế giới.