Đừng bắt doanh nghiệp chân chính chịu trận trước hàng giả

Quang cảnh tọa đàm

Đây là ý kiến được ông Võ Quang Phúc, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Phát triển thương mại Mekong Việt Nam, Chủ tịch Hội Quán Café Kết Nối ngành Dược – CPI Center nêu ra tại tọa đàm '"Ngăn chặn hàng giả, hàng nhái và thông tin giả gây hại cho doanh nghiệp" sáng 10/7 do báo Pháp Luật TP. Hồ Chí Minh tổ chức.

Nỗ lực để rồi lại “bị động”

Phát biểu tại tọa đàm, ông Võ Quang Phúc nêu ra một bức tranh đầy đủ về nghịch lý mà các doanh nghiệp sở hữu thương hiệu đang đối mặt.

Ông cho biết, để một thương hiệu có chỗ đứng trên thị trường, doanh nghiệp phải nỗ lực nhiều năm với nguồn lực khổng lồ bao gồm tài chính, con người và tâm huyết. Đó là cả một quá trình gian nan để xây dựng hình ảnh, mạng lưới phân phối và quan trọng nhất là tạo dựng niềm tin nơi người tiêu dùng.

Thế nhưng, sau khi xây dựng được “lâu đài” thương hiệu, các doanh nghiệp này lại rơi vào thế bị động vì phụ thuộc gần như hoàn toàn vào nhà sản xuất.

Ông Võ Quang Phúc, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Phát triển thương mại Mekong Việt Nam, Chủ tịch Hội Quán Café Kết nối ngành Dược – CPI Center. Ảnh: THUẬN VĂN

“Chúng tôi luôn nỗ lực lựa chọn những nhà sản xuất uy tín với đầy đủ giấy tờ được cơ quan nhà nước cấp là đúng chuẩn. Thế nhưng, quá trình sản xuất sẽ trải qua rất nhiều khâu, từ nguyên liệu đầu vào đến công thức phối trộn đều có nguy cơ hàng giả mà thương nhân sở hữu thương hiệu không thể nắm hết được 100%”, ông Phúc trăn trở.

Điều này có nghĩa là doanh nghiệp thương mại không thể giám sát trực tiếp những gì diễn ra bên trong nhà máy. Họ đặt hàng dựa trên hợp đồng và các chứng nhận nhưng không thể chắc chắn rằng nguyên liệu có bị đánh tráo hay công thức có bị thay đổi để giảm chi phí hay không. Chính kẽ hở này khiến doanh nghiệp phải chịu trận khi sản phẩm gặp vấn đề về chất lượng, dù lỗi không xuất phát từ phía họ.

“Việc thương nhân đưa sản phẩm ra thị trường phải chịu trách nhiệm luôn về chất lượng sản phẩm là không khách quan vì chúng tôi không trực tiếp tham gia vào quá trình sản xuất”, ông Phúc khẳng định.

Cái giả đánh bại cái thật

Hàng giả, hàng nhái hiện nay không chỉ tinh vi hơn mà còn được "hợp pháp hóa" bằng những thủ đoạn lách luật. Hậu quả của nó không chỉ gây điêu đứng cho các thương hiệu được xây dựng hàng chục năm mà còn là gánh nặng bệnh tật khủng khiếp đang đè lên xã hội.

Câu chuyện của nhựa Bình Minh là một điển hình. Luật sư Trương Anh Tú, đại diện pháp lý cho Công ty CP Nhựa Bình Minh, chia sẻ về cuộc chiến pháp lý gian nan và tốn kém để bảo vệ thương hiệu. Câu chuyện của một "ông lớn" như Nhựa Bình Minh cho thấy không một doanh nghiệp nào có thể an toàn trước hàng giả, hàng nhái nếu hành lang pháp lý không đủ vững chắc.

Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, đại diện pháp lý cho Công ty CP Nhựa Bình Minh. Ảnh: THUẬN VĂN

Theo ông Tú, để thực hiện thủ đoạn nguy hiểm này cá nhân hoặc tổ chức cố tình đăng ký các nhãn hiệu trùng hoặc tương tự với một thương hiệu đã có uy tín trên thị trường. Sau khi được cấp văn bằng bảo hộ, họ quay ngược lại khởi kiện chính doanh nghiệp thật vì hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ mà họ nắm giữ trên giấy tờ.

"Trong một vụ việc chúng tôi bảo vệ, doanh nghiệp không chỉ bị đe dọa phải rút sản phẩm khỏi thị trường mà còn đối diện nguy cơ đứt gãy chuỗi phân phối và thiệt hại danh tiếng không thể đo đếm", ông Tú dẫn chứng.

Gốc rễ của vấn đề, theo ông Tú nằm ở khoảng trống của Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam khi vận hành theo nguyên tắc "nộp đơn trước được quyền trước" (first-to-file). Nguyên tắc này tỏ ra bất cập khi một thương hiệu đã được sử dụng ổn định và được người tiêu dùng biết đến rộng rãi nhưng lại chậm chân trong việc đăng ký.

"Việc chỉ dựa vào thời điểm nộp đơn mà bỏ qua yếu tố sử dụng thực tế đang vô tình gây bất lợi cho doanh nghiệp thay vì bảo vệ sự sáng tạo và uy tín của thương hiệu", ông Tú nhấn mạnh.

Ông cũng so sánh với hệ thống pháp luật của Mỹ, nơi ghi nhận nguyên tắc "sử dụng trước có quyền trước" (first-to-use) để chống lại tình trạng chiếm chỗ hợp pháp một cách phi đạo đức.

Bịt kẽ hở pháp lý

Trước những thực trạng trên, các chuyên gia đã đưa ra nhiều kiến nghị và giải pháp đồng bộ.

Về sở hữu trí tuệ, Luật sư Trương Anh Tú đề xuất luật pháp cần được sửa đổi theo hướng ghi nhận quyền ưu tiên dựa trên việc sử dụng thực tế, công khai và liên tục của nhãn hiệu, tương tự nguyên tắc "first-to-use" của Mỹ. Ngoài ra phải tăng cường giám sát động cơ của các chủ thể đăng ký hàng loạt nhãn hiệu ăn theo để ngăn chặn hành vi đầu cơ, chiếm đoạt.

Luật sư Phạm Công Hùng đề xuất cơ chế và chế tài xử lý riêng, phù hợp cho hành vi làm hàng nhái. Ảnh: THUẬN VĂN

Luật sư Phạm Công Hùng, Nguyên Thẩm phán TAND Tối Cao, chỉ ra sự thiếu vắng quy định cụ thể về xử lý hàng nhái, để lại một "vùng xám" pháp lý tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là về sức khỏe cho người tiêu dùng.

Dù pháp luật hình sự đã có những chế tài rất nghiêm khắc để xử lý các loại hàng giả là thuốc chữa bệnh, thực phẩm, phân bón... nhưng "hàng nhái" lại là một câu chuyện khác.

Hiện nay, các quy định của pháp luật hiện hành không có định nghĩa cụ thể hay chế tài xử lý vi phạm dành riêng cho hàng nhái. Trên thực tế, loại hàng này được hiểu là sản phẩm làm giống hoặc tương tự hàng chính hãng, nhưng không có nhãn hiệu hoặc dùng nhãn hiệu trái phép, và đặc biệt là thường có chất lượng thấp hơn hẳn so với hàng chính hãng.

Từ đó, Luật sư Phạm Công Hùng đề nghị các nhà làm luật cần sớm nghiên cứu để có cơ chế và chế tài xử lý riêng, phù hợp cho hành vi làm hàng nhái.

Một đề xuất đáng chú ý và mang tính xây dựng cao của luật sư Hùng là giải pháp sau xử lý. Theo đó, thay vì chỉ trừng phạt, pháp luật nên có hướng dẫn để những người từng sản xuất hàng nhái có cơ hội đăng ký chất lượng hàng hóa do mình làm ra theo đúng quy định của pháp luật.