Cơ sở pháp lý cho việc xây dựng mô hình Hải quan thông minh, Hải quan số

Thống nhất hệ thống văn bản quy phạm pháp luật

Theo đánh giá của Cục Hải quan, ngày 21/1/2015, Chính phủ ban hành Nghị định 08/2015/NĐ-CP quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan được sửa đổi, bổ sung một số điều tại Nghị định 59/2018/NĐ-CP ngày 20/4/2018.

Qua thời gian thực hiện, Nghị định 08/2015/NĐ-CP và Nghị định 59/2018/NĐ-CP đã góp phần thúc đẩy tiến trình cải cách hành chính, tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động đầu tư và hoạt động XNK hàng hoá, nâng cao hiệu quả của hoạt động hải quan và đảm bảo quản lý nhà nước về hải quan.

Tuy nhiên, Nghị định 08/2015/NĐ-CP và Nghị định 59/2018/NĐ-CP đã bộc lộ một số vướng mắc, không còn phù hợp với thực tế công tác quản lý hiện nay hoặc chồng chéo với các quy định mới được ban hành. Cụ thể, quy định về khai và nộp hồ sơ hải quan, công tác kiểm tra sau thông quan, chương trình DN ưu tiên, công tác kiểm tra, xác định trị giá hải quan, các quy định liên quan đến Cơ chế một cửa quốc gia, kiểm tra chuyên ngành…

Công chức Chi cục Hải quan khu vực IV rà soát văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực hải quan. Ảnh: H.Nụ

Nhằm triển khai các chỉ đạo, mục tiêu, định hướng tại Quyết định số 628/QĐ-TTg ngày 20/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030; Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương về định hướng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của Chính phủ; Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 66/NQ-CP ngày 26/3/2025 của Chính phủ về chương trình cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh năm 2025 và 2026.

Đặc biệt, việc Việt Nam đã mở rộng tham gia ký kết một số Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới (như: EVFTA, CPTPP,…) khẳng định những cam kết sâu rộng và toàn diện, sẽ tạo điều kiện và động lực cơ hội để thay đổi, cải thiện chính sách và pháp luật theo hướng minh bạch hơn, thuận lợi và phù hợp hơn với thông lệ quốc tế.

Để đảm bảo thống nhất với các hệ thống văn bản quy phạm pháp luật khác, ngày 25/6/2025, Quốc hội đã thông qua Luật số 90/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Luật Hải quan, Luật Thuế GTGT, Luật Thuế XK, thuế NK, Luật đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật quản lý, sử dụng tài sản công.

Đáp ứng mô hình tổ chức bộ máy mới

Cục Hải quan cho rằng, Nghị định 167/2025/NĐ-CP cũng đã củng cố cơ sở pháp lý về chuẩn cơ sở dữ liệu đầu vào phục vụ quản lý nhà nước về hải quan; công tác trị giá hải quan; thẩm quyền xử lý, thực thi công vụ của cơ quan Hải quan trong các hoạt động kiểm tra sau thông quan và điều tra chống buôn lậu; nâng cao tính tuân thủ pháp luật của người khai hải quan.

Một trong những nội dung sửa đổi, bổ sung tại Nghị định 167/2025/NĐ-CP được nhiều người quan tâm nhất liên quan đến mô hình tổ chức bộ máy mới. Theo đó, ngày 24/2/2025, Chính phủ ban hành Nghị định 29/2025/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính.

Do đó, để phù hợp với mô hình tổ chức bộ máy mới của Cục Hải quan, Nghị định 167/2025/NĐ-CP đã sửa đổi, bổ sung một số nội dung liên quan đến quy định thông quan hàng hóa tập trung và sửa đổi tên cơ quan, đơn vị, chức danh, thẩm quyền theo bộ máy tổ chức mới.

Cụ thể, đối với quy định thông quan hàng hóa tập trung, Nghị định 167/2025/NĐ-CP sửa đổi một số điều, khoản theo hướng quy định chung cơ quan thực hiện thủ tục hành chính như: Chi cục hải quan khu vực quản lý địa điểm tập kết, kiểm tra, giám sát tập trung đối với hàng bưu chính, chuyển phát nhanh/ Chi cục Hải quan khu vực nơi dự kiến làm thủ tục hải quan/ Hải quan nơi có cơ sở sản xuất, dự án....

Ngoài ra, Nghị định 167/2025/NĐ-CP cũng sửa đổi tên cơ quan, đơn vị, chức danh, thẩm quyền theo tổ chức bộ máy mới. Đồng thời bổ sung một khoản quy định về việc thay thế một số cụm từ theo tên cơ quan, đơn vị, chức danh, thẩm quyền mới.