Thoát bẫy thu nhập, tạo “sân chơi” cho doanh nghiệp thoả sức kinh doanh

Tọa đàm đối thoại chính sách “30 năm phát triển của Việt Nam: Nhìn lại quá khứ và ứng phó với thách thức mới". Ảnh: HD

Tại tọa đàm đối thoại chính sách với chủ đề “30 năm phát triển của Việt Nam: Nhìn lại quá khứ và ứng phó với thách thức mới” do Trường đại học Kinh tế quốc dân phối hợp cùng Viện Nghiên cứu Chính sách quốc gia Nhật Bản (GRIPS) tổ chức vào ngày 22/2, GS.TS. Phạm Hồng Chương, Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế quốc dân cho hay, hiện Việt Nam đã chuyển mình trở thành một trong những nền kinh tế có độ mở lớn và định hướng xuất khẩu, cùng xu thế phát triển xanh, bền vững.

Nhưng cùng với đó là những mặt trái như sự gia tăng thất nghiệp, thách thức về thể chế, hạn chế về hạ tầng, rủi ro về cạnh tranh và tụt hậu...

Hơn nữa, theo GS.TS. Phạm Hồng Chương, Việt Nam đang có dân số già đi nhanh chóng và mức lương đang tăng lên. Trong khi thương mại toàn cầu đang suy giảm thì các doanh nghiệp phải tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt hơn về môi trường và xã hội. Bên cạnh đó, dịch bệnh, biến đổi khí hậu cùng các bất ổn, xung đột chính trị tại nhiều nơi trên thế giới đang đặt ra những thách thức chưa từng có, có thể làm suy yếu tiến trình hướng tới các mục tiêu phát triển.

“Liệu Việt Nam có thể tiếp tục tăng trưởng nhanh và bền vững, dần bước vào nhóm các nước có thu nhập cao, như Hàn Quốc và Đài Loan đã làm được trong thời gian qua, hay chúng ta lại bước theo vết xe đổ của một số quốc gia lân cận như Thái Lan, Malaysia, Indonesia sau một thời gian dài vẫn loay hoay chưa thể thoát ra khỏi mức thu nhập trung bình hay rơi vào bẫy thu nhập trung bình…?”, Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế quốc dân đặt câu hỏi.

Cũng về vấn đề này, GS.TS Ngô Thắng Lợi, Trường Đại học Kinh tế quốc dân nhìn nhận, kinh tế Việt Nam đang có biểu hiện đi xuống và chưa đủ mạnh để tạo ra những đột phá trong thực hiện tiến bộ xã hội. Nguyên nhân do mô hình phát triển theo hướng dàn đều, thiếu bao trùm, nên vừa không phát huy được động lực của vùng trọng điểm, vừa chưa phát triển được vùng còn yếu kém.

Theo ông Kenichi Ohno, Giáo sư danh dự của GRIPS, năng suất lao động của Việt Nam ở mức vừa phải, không có đột phá về năng suất như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Trung Quốc. Hơn nữa, nhiều doanh nghiệp FDI coi Việt Nam là nơi thực hiện các quy trình đơn giản hơn là thiết kế, sản xuất công nghệ cao, đã phản ánh chất lượng đào tạo, trình độ công nghệ của Việt Nam… Điều này còn khiến Việt Nam đang phụ thuộc nhiều vào FDI để xuất khẩu và chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế. Các doanh nghiệp Việt Nam cũng còn “mờ nhạt” trong chuỗi giá trị toàn cầu…

Chính vì thế, dù nhận xét Việt Nam có nhiều thành tựu về phát triển kinh tế, cùng sự “trỗi dậy” của một số doanh nghiệp có năng lực cạnh tranh cao (như Vingroup, Vinfast, Viettel, FPT…) nhưng ông Kenichi Ohno cho rằng, Việt Nam cần nhiều hơn thế, bằng cách nâng cao năng lực lãnh đạo quốc gia và các nhà kỹ trị kinh tế, cũng như tích cực thúc đẩy công nghệ và đổi mới.

Để đạt mục tiêu trở thành “quốc gia đang phát triển có thu nhập trung bình cao” vào năm 2030 và “quốc gia phát triển có thu nhập cao” vào năm 2045, nền kinh tế sẽ phải tăng trưởng với tốc độ bình quân hàng năm là 7% trong vòng 20 năm tới. Nên khuyến nghị về chiến lược và chính sách để phát triển đạt mức thu nhập cao theo các mục tiêu đề ra, các chuyên gia tại tọa đàm nêu, Việt Nam cần đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu để tăng năng suất và tăng quy mô doanh nghiệp, cải cách và phát triển thị trường, chú trọng cung cấp lao động có kỹ năng và khuyến khích hoạt động nghiên cứu và phát triển, tăng cường năng lực đổi mới sáng tạo…

GS.TS. Ngô Thắng Lợi khuyến nghị cần thực hiện phát triển bao trùm ở góc độ doanh nghiệp, nhằm tạo môi trường, cơ hội để các doanh nghiêp có chung một “sân chơi” giúp cho doanh nghiệp thoả sức thực hiện phát triển kinh doanh. Theo đó phải tập trung cải cách, tạo sự bình đẳng giữa khối doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp FDI… Đồng thời phải xây dựng vai trò dẫn dắt của các doanh nghiệp “sếu đầu đàn”, để thu hút các doanh nghiệp nhỏ và vừa cùng phát triển.

Các chuyên gia từ Nhật Bản đề xuất chính sách thúc đẩy khởi nghiệp và doanh nghiệp nhỏ và vừa, có thể lợi dụng cơ hội của thị trường và công nghệ để đầu tư sản xuất hàng công nghiệp. Về FDI thì phải nỗ lực thu hút các dự án chất lượng cao, khuyến khích liên kết theo chiều dọc giữa FDI với doanh nghiệp trong nước…