Tăng thuế Tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá: Cần lộ trình hợp lý để tránh gia tăng buôn lậu

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Mạnh Hùng (Đoàn Cần Thơ) lo ngại về tình trạng thuốc lá lậu tăng cao vì giá bán thuốc lá hợp pháp tăng mạnh.

Mặc dù mục tiêu tăng thuế nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc và gia tăng nguồn thu ngân sách, nhưng việc đẩy giá thuốc lá hợp pháp lên cao đột ngột có thể khiến thị trường thuốc lá lậu phát triển mạnh mẽ, gây khó khăn cho công tác phòng chống buôn lậu và làm giảm hiệu quả trong chiến lược kiểm soát tiêu thụ thuốc lá. Vậy, lối đi nào để mang lại lợi ích lâu dài cho kinh tế-xã hội?

Doanh thu thuốc lá hợp pháp giảm mạnh

Trong buổi họp tổ ngày 22/11 về dự án Luật TTĐB (sửa đổi) trong chương trình Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Mạnh Hùng (Đoàn Cần Thơ) cho rằng, mức tăng như dự thảo hiện nay sẽ tác động rất lớn đến thị trường, ảnh hưởng đến sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, đồng thời khiến việc buôn lậu thuốc lá tăng lên, trong khi việc ngăn chặn tình trạng này còn nhiều khó khăn.

Đồng tình với ý kiến này, tại tọa đàm “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và chống buôn lậu thuốc lá - những vấn đề đặt ra” được tổ chức tại Hà Nội ngày 19/11, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) cho rằng, cả 2 phương án tăng thuế TTĐB theo dự Luật, tổng lượng tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm khoảng 7% vào năm 2030.

Dẫn mô hình phân tích tác động của việc tăng thuế của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính, bà Cúc cho rằng, sản lượng thuốc lá hợp pháp ở cả 2 phương án đều giảm mạnh vào năm 2030. Thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỉ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025 trước khi tăng thuế.

Điều này sẽ gây ra thiệt hại nặng nề cho ngành thuốc lá. Ngược lại, lượng thuốc lá lậu sẽ có thể tăng mạnh ở cả 2 phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất. Đến năm 2030, thuốc lá lậu có thể sẽ tăng 205% ở phương án 1 (khoảng 22 tỷ điếu) và tăng 230% ở phương án 2 (tương đương 24 tỷ điếu) so với 2025.

Bà Phan Minh Thủy, Trưởng phòng Xây dựng Pháp luật, Ban Pháp chế - VCCI cũng nêu rõ quan điểm, mức thuế TTĐB tuyệt đối có mức tăng đột ngột sẽ khiến giá bán thuốc lá nội địa hợp pháp tăng mạnh để bù đắp phần nộp NSNN và làm giảm đáng kể khả năng chi trả của người tiêu dùng cho sản phẩm thuốc lá nội địa hợp pháp.

Bên cạnh đó, lộ trình tăng thuế TTĐB tuyệt đối là liên tục hàng năm (không có khoảng thời gian giữa các lần tăng) sẽ không thể tạo ra sự ổn định cho thị trường thuốc lá hợp pháp, từ đó làm giảm dần nguồn thu NSNN; các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá sẽ không có thời gian và nguồn lực để tái cơ cấu sản phẩm, chuyển đổi máy móc, vùng trồng nguyên liệu…

Cần lộ trình hợp lý

Số liệu mới nhất của Tổng Cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương cho thấy, dù các cơ quan Nhà nước đã có nhiều nỗ lực, tình hình buôn lậu thuốc lá vẫn diễn biến phức tạp.

Trong 10 tháng đầu năm 2024, có 1.067 vụ vi phạm liên quan đến thuốc lá nhập lậu, 800 vụ bị xử lý, trong đó có 3 vụ chuyển hồ sơ cho Cơ quan cảnh sát điều tra. Tổng số tiền phạt vi phạm hành chính là hơn 3,1 tỉ đồng và trị giá hàng hóa vi phạm là hơn 5,6 tỉ đồng.

Số lượng bao thuốc và tương đương bị xử lý bao gồm 23.931 bao thuốc lá và 4.000 sản phẩm các loại như thiết bị, tinh dầu thuốc lá điện tử.

Về vấn đề buôn lậu thuốc lá, Thượng tá Lê Thiện Thành, Phó trưởng Phòng Hướng dẫn Điều tra, Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng nhận định, hoạt động buôn lậu, nhập lậu thuốc lá điếu ngoại, nguyên liệu thuốc lá, thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc xuất xứ vào nước ta đang là vấn đề gây nhức nhối trong xã hội, ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá hợp pháp, gây thất thu ngân sách nhà nước; hoạt động buôn lậu, nhập lậu, vận chuyển trái phép thuốc lá, nguyên liệu thuốc lá, thuốc lá điện tử vẫn diễn ra phức tạp ở một số tuyến biên giới, cửa khẩu, địa bàn trọng điểm.

Thượng tá Lê Thiện Thành dẫn chứng về tình hình hoạt động buôn lậu đầy phức tạp ở nước ta.

Trước đó, tại hội thảo diễn ra vào tháng 7/2024, ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Bộ Công Thương cho rằng, về nhu cầu của người tiêu dùng, đa số người tiêu dùng tìm đến thuốc lá lậu do giá rẻ hơn thuốc lá hợp pháp, trong đó 80-90% số lượng thuốc lá lậu thuộc vào hai nhãn Jet và Hero có hàm lượng tar và nicotine rất cao.

Trong bối cảnh tình hình buôn lậu thuốc lá vẫn diễn biến phức tạp, các cơ quan chức năng cần có lộ trình, chính sách tăng thuế hợp lý, phù hợp thực tiễn, trong đó chủ động thực hiện hài hòa mục tiêu của Chính phủ đặt ra về hạn chế tiêu dùng.

Bên cạnh cần có mức tăng và lộ trình tăng thuế phù hợp, các biện pháp đi kèm khác cũng cần thiết nhằm phòng chống thuốc lá lậu hiệu quả.

Theo Thượng tá Lê Thiện Thành, cần sớm sửa đổi Nghị định 98/2020/ND-CP để ban hành chế tài xử phạt nghiêm đối với hành vi vận chuyển, buôn bán và sử dụng thuốc lá lậu, củng cố cơ sở pháp lý trong công tác phòng chống buôn lậu, cũng như tạo môi trường kinh doanh lành mạnh cho các doanh nghiệp hợp pháp tồn tại.

Tại buổi Tọa đàm “Tăng thuế TTĐB và chống buôn lậu thuốc lá - những vấn đề đặt ra” mới đây, các ý kiến cũng cho rằng, phương án 1 có mức tăng thuế hợp lý hơn (2.000 đồng trong năm 2026), tuy nhiên, lộ trình tăng nên giãn ra một cách phù hợp hơn (tăng thuế mỗi 2 - 3 năm/lần).

Theo ông Hồ Lê Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đề xuất: “Chúng tôi cho rằng phương án tăng thuế phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay là áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần.

Hiệp hội đề xuất tăng 2.000 đồng vào năm 2026, 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030, nhằm tạo ra một lộ trình phù hợp giúp giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường”.