Quy hoạch cửa khẩu cần gắn liền với chuyển đổi số hải quan

Hoạt động xuất nhập khẩu qua cửa khẩu quốc tế Lao Bảo, Quảng Trị.

Trên toàn tuyến biên giới đất liền của Việt Nam với các nước láng giềng (Trung Quốc, Lào, Campuchia) trải dài trên 25 tỉnh, hiện có 87 cửa khẩu (trong đó có 26 cửa khẩu quốc tế, 24 cửa khẩu chính, 37 cửa khẩu phụ) và trên 100 lối mở đang hoạt động, tạo điều kiện thuận lợi cho việc qua lại biên giới của người, hàng hóa, vật phẩm và phương tiện giao thông vận tải, cũng như các hoạt động kinh tế biên mậu giữa Việt Nam và các nước láng giềng.

Trong những năm qua, hệ thống cửa khẩu biên giới đất liền phát triển nhanh về số lượng, đa dạng về quy mô và tính chất, đáp ứng nhu cầu qua lại biên giới, cửa khẩu của người, phương tiện xuất nhập cảnh, hàng hóa xuất, nhập khẩu, đã góp phần tích cực, thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, tăng cường tiềm lực, củng cố quốc phòng, an ninh của địa phương biên giới cũng như của cả nước.

Tuy nhiên, theo Cục Giám sát quản lý về hải quan (Tổng cục Hải quan), sự phân bố cửa khẩu hiện nay chưa hợp lý, có nơi quá dày gây lãng phí về nhân lực, vật lực; có nơi quá mỏng không đáp ứng được nhu cầu giao lưu qua lại biên giới; có nơi lại chưa có cửa khẩu nào với nước láng giềng.

Một số cửa khẩu tuy thuộc loại cửa khẩu chính, song phương nhưng vẫn rất ít người, hàng hóa, phương tiện giao thông vận tải qua lại, hiệu quả kinh tế kém; ngược lại, có nhiều lối mở có khối lượng lưu thông hàng hóa lớn nhưng lại chưa phải là cửa khẩu.

Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng, số lượng và chất lượng trang thiết bị, phương tiện nghiệp vụ tại các cửa khẩu còn rất hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu kiểm tra, kiểm soát và tạo thuận lợi cho giao lưu qua lại biên giới trong tình hình mới.

Cơ sở hạ tầng nhiều cửa khẩu xây dựng từ lâu, bố trí khu chức năng, phân luồng kiểm soát không còn phù hợp với quy định hiện nay; một số hạng mục công trình cửa khẩu, nhà kiểm soát liên hợp đã xuống cấp, khó khăn cho việc triển khai, bố trí lực lượng chức năng.

Ngày 14/10/2023, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1199/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch cửa khẩu trên tuyến biên giới đất liền Việt Nam - Trung Quốc thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; Quyết định số 1200/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch cửa khẩu trên tuyến biên giới đất liền Việt Nam - Campuchia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; Quyết định số 1201/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch cửa khẩu trên tuyến biên giới đất liền Việt Nam - Lào thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Định hướng phát triển hệ thống cửa khẩu biên giới đất liền quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 như sau: đến năm 2030 dự kiến hệ thống cửa khẩu biên giới đất liền quốc gia có 42 cửa khẩu quốc tế, 33 cửa khẩu chính và 49 cửa khẩu phụ (tăng 40% so với năm 2021).

Đến năm 2050 dự kiến hệ thống cửa khẩu biên giới đất liền quốc gia có 58 cửa khẩu quốc tế, 45 cửa khẩu chính và 32 cửa khẩu phụ (tăng 55% so với năm 2021 và tăng 10% so với năm 2030).

Bên cạnh đó, ngày 17/4/2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký văn bản số 245/TTg-KTTH về việc đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực hải quan.

Theo đó, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo UBND các tỉnh biên giới phối hợp với Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) trong việc xây dựng quy hoạch tổng thể khu vực cửa khẩu biên giới đất liền để thực hiện bố trí các khu vực nhà kiểm soát liên hợp, địa điểm làm việc cho các lực lượng chức năng tại cửa khẩu, địa điểm tập kết, kiểm tra, giám sát hàng hóa xuất nhập khẩu tạo điều kiện hiện đại hóa công tác quản lý chuyên ngành và các hoạt động thương mại, logistics tại cửa khẩu; không để xảy ra tình trạng ùn tắc hàng hóa, phương tiện, gây mất trật tự an toàn, an ninh trên địa bàn.

Theo định hướng, Cục Giám sát quản lý về hải quan cũng đã nghiên cứu và xây dựng Đề án Cửa khẩu số hướng đến mục tiêu hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, số hóa quy trình thủ tục liên quan đến hàng hóa xuất nhập khẩu, phương tiện vận tải xuất nhập cảnh qua cửa khẩu biên giới đường bộ.

Phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước tại cửa khẩu dựa trên chuẩn hóa mô hình quản lý, quy trình nghiệp vụ xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh, ứng dụng Cơ chế một cửa quốc gia liên thông.

Qua đó hỗ trợ tổ chức, cá nhân chỉ khai, nộp hồ sơ một lần và nhận kết quả trực tuyến, các cơ quan quản lý nhà nước theo thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ xử lý, cập nhật, theo dõi kết quả giải quyết thủ tục hành chính theo thời gian thực trên Cổng thông tin một cửa quốc gia, đảm bảo công khai, minh bạch, rút ngắn thời gian thông quan, giảm thời gian lưu giữ tại cửa khẩu, giảm chi phí, tạo thuận lợi thương mại.