Nhà văn và đề tài nông thôn
Tác phẩm "cánh đồng bất tận" của Nguyễn Ngọc Tư |
Năm 1989, có một cuộc thi viết về nông thôn quy mô do ba đơn vị phối hợp tổ chức là báo Nông Nghiệp Việt Nam, báo Văn Nghệ và Đài Tiếng nói Việt Nam, đã gây tiếng vang lớn trong giới sáng tác và giới thưởng thức. Sau 30 năm, những tác phẩm từ cuộc thi ấy vẫn còn được truyền tụng trong công chúng như “Truyện cười ở làng Tam Tiếu” của Đoàn Ngọc Hà, “Người bạn ấy xuống tàu ở ga xép” của Văn Chinh, “Bước qua lời nguyền” của Tạ Duy Anh, “Hồi ức làng chè” của Nguyễn Đức Thọ, “Trạm xá làng” của Trần Văn Thước, hoặc “Mùa ong làm mật” của Vương Tâm. Có thể nói đó là giai đoạn rực rỡ của những cây bút viết về nông thôn. Bởi lẽ, trước và sau cuộc thi viết về nông thôn này, văn đàn có “Thời xa vắng” của Lê Lựu in năm 1986, “Mảnh đất lắm người nhiều ma” của Nguyễn Khắc Trường và “Bến không chồng” của Dương Hướng cùng in năm 1990.
Chuyển động theo tiến trình công nghiệp hóa, phải chăng đề tài nông thôn đã được thay thế bằng đề tài đô thị trong văn học? Diện mạo đô thị trong văn học Việt Nam qua hai thập niên đầu của thế kỷ 21, vẫn còn là một khái niệm mơ hồ, nhiều tên tuổi rình rang mà lại ít tác phẩm giá trị. Không mấy nhà văn Việt Nam ghi trên lý lịch về quê quán bản thân là một thành phố nào đó, mà hầu hết đều từ nông thôn nhập cư đô thị. Nếu dùng lý lẽ rằng, phải là nông dân thì mới có thể viết về nông thôn một cách thuyết phục, thì nước ta hiện nay chỉ có một nhà văn duy nhất lăn lộn với bùn đất là Trần Quốc Tiến ở Nam Định. Bằng trải nghiệm cá nhân, nhà văn Trần Quốc Tiến đã viết nhiều tiểu thuyết về nông thôn như “Cuộc vật lộn trước lúc rạng đông”, “Bị vợ bỏ”, “Mỹ nhân làng Trọng Nghĩa”, “Ổ rơm”… Và dĩ nhiên, một nhà văn Trần Quốc Tiến thì không đủ sức làm nên sức sống cho lĩnh vực văn học phản ánh nông thôn Việt Nam. Chỉ cần yêu quý nông dân và trân trọng nông thôn thì nhà văn nào cũng có thể đụng bút vào đề tài này. Bằng chứng là có những nhà văn chưa từng biết gieo mạ cũng viết rất hay về nông thôn như Nam Cao và Kim Lân ở miền Bắc, Phi Vân và Bình Nguyên Lộc ở miền Nam. Do đó, sự lạnh lẽo về hình ảnh nông thôn trong văn học, xuất phát từ chính thái độ sống của người cầm bút.
Những người có thiện cảm với dòng văn học về nông thôn chắc chắn không thể không biết nhà văn Ngô Ngọc Bội (1929-2018). Cả đời ông chỉ trăn trở quanh những mảnh đời nông dân, ông viết từ “Ao làng” đến “Nợ đồi”, ông viết từ “Lá non” đến “Ác mộng”. Lúc sinh thời, nhà văn Ngô Ngọc Bội từng chia sẻ: "Viết về nông thôn bao năm qua, điều thú vị nhất mà tôi nhận ra là: Không phải từ ngày xưa mà đến bây giờ nông dân luôn là người đóng góp nhiều song công lao được ghi nhận thì quá ít. Giờ ít người viết về nông thôn lắm. Cũng từ thực tế thôi, vì có mấy ai gắn bó với nông thôn nữa đâu. Đấy là một thiệt thòi. Dần dần những tác phẩm viết hay về nông thôn sẽ hiếm và nhà văn sẽ bị hổng – hổng ghê gớm về nguồn cội của mình”. Suy tư của nhà văn Ngô Ngọc Bội càng ngày càng trở nên thấm thía, khi độc giả chứng kiến nông thôn vắng bóng dần trong các tác phẩm văn học.
Nói đi phải nói lại, những nhà văn trước đây viết về nông thôn một cách “thuận buồm xuôi gió” vì xã hội Việt Nam cơ bản chỉ có thói quen sinh hoạt nông thôn và phương thức sản xuất nông nghiệp. Bây giờ đã khác, nhiều thứ bộn bề hơn, đa dạng hơn và cũng manh mún hơn. Phản ánh hiện thực cũng không còn là phương pháp sáng tác tối ưu, nên chọn ra được một góc nhìn về nông thôn không hề đơn giản. Chút vốn liếng kỷ niệm hương đồng gió nội còn sót lại trong lòng các nhà văn cư trú giữa lô nhô cao ốc, dường như không đủ để chưng cất thành tác phẩm vạm vỡ. Không ngụp lặn với vui buồn nông thôn thì rất khó viết về nông thôn thuyết phục. Để có được tác phẩm “Tầm nhìn xa”, nhà văn Nguyễn Khải đã đi thực tế nhiều tháng ở Phú Thọ. Nhân vật cán bộ được đào tạo trung cấp nông nghiệp mà nhà văn Nguyễn Khải đưa vào trang viết, đã lấy từ nguyên mẫu là ông Lê Huy Ngọ sau này làm Bộ trưởng Bộ Nông Nghiệp & Phát triển nông thôn. Sở dĩ phải gợi nhớ như vậy, để thấy rằng nhà văn không mặn mà với đề tài nông thôn, vì họ đang cách xa thực tế sinh động và khốc liệt đang diễn ra từng ngày ở nông thôn.
Nhà thơ Phạm Việt Thư từng tếu táo về sự quẩn quanh của thân phận nông dân “Ông lão dưới ruộng đi bừa/ Là con ông lão ngày xưa đi cày”, nhưng nông thôn vẫn là mạch nguồn không vơi cạn cho sáng tác của các nhà văn. Cách đây 30 năm, nhà thơ Nguyễn Sỹ Đại có bài thơ “Nông dân” day dứt: “Có người nói nông dân không tư tưởng/ Nông dân làm cản trở bánh xe lăn/ Tôi đã thấy nông dân suốt một đời làm lụng/ Nuôi cái ăn chung trên mảnh đất khô cằn…./ Nông dân sống lặng thầm như đất/ Có thể hoang vu, có thể mùa màng/ Xin chớ mất, chớ niềm tin sai lạc/ Chín phần mười đất nước - nông dân”. Bây giờ, cái thao thức ấy vẫn là đơn đặt hàng cho các nhà văn hướng về nông dân, viết về nông thôn.
Tin liên quan
Đã có hơn 500 sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp quốc gia
20:13 | 14/12/2023 Kinh tế
Vinh danh 26 tác phẩm đoạt Giải Báo chí toàn quốc về "Nông nghiệp, Nông dân, Nông thôn Việt Nam" 2023
04:53 | 11/12/2023 Sự kiện - Vấn đề
Thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm OCOP từ du lịch nông nghiệp
18:53 | 22/09/2023 Kinh tế
HLV Trương Việt Hoàng: “Mourinho Việt Nam” và thử thách cực đại trong năm 2021
10:23 | 31/12/2020 Giải trí
2020 – một năm nhiều mất mát của showbiz Việt
08:28 | 31/12/2020 Giải trí
Thời trang thế giới 2020: Thoát khỏi lối mòn để vượt qua khủng hoảng hậu Covid-19
09:08 | 30/12/2020 Giải trí
Top 10 cầu thủ săn bàn tốt nhất năm 2020: Ibrahimovic và Messi “hít khói” Ronaldo
09:07 | 30/12/2020 Giải trí
Ronaldo vượt qua Messi để giật giải “Cầu thủ xuất sắc nhất thế kỷ”
12:23 | 28/12/2020 Giải trí
Thu Hà phía "Hướng dương ngược nắng"
08:15 | 28/12/2020 Giải trí
Dư âm ĐT Việt Nam 2-2 U22 Việt Nam: Điểm sáng Quang Hải, nỗi lo hàng phòng ngự
08:03 | 28/12/2020 Giải trí
Những sự kiện thể thao nổi bật của năm 2020
07:41 | 28/12/2020 Giải trí
Nhiều nghệ sỹ hàng đầu tham gia đêm nhạc "Quy Nhơn Ngày xanh nắng"
21:46 | 27/12/2020 Giải trí
Top 10 thương vụ chuyển nhượng gây ấn tượng nhất năm 2020
15:21 | 26/12/2020 Giải trí
FIFA phân bổ suất dự World Cup nữ 2023: Thử thách cực lớn cho ĐT nữ Việt Nam
15:56 | 25/12/2020 Giải trí
Tiềm năng phát triển thể thao điện tử tại Việt Nam còn rất lớn
15:47 | 25/12/2020 Giải trí
Chuyển đổi số trong thể thao: Xu hướng phát triển tất yếu
13:17 | 24/12/2020 Giải trí
Tin mới
Thách thức chuyển đổi số trong chống hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ
Xuất khẩu dệt may lạc quan nhờ cơ hội thị trường
Cơ hội để 500 triệu người thoát nghèo
Ra mắt Bộ quy tắc đạo đức, ứng xử nghề nghiệp môi giới bất động sản
Sẽ có nhiều điểm mới quản lý loại hình gia công, sản xuất xuất khẩu
Chương trình Chuyển động Hải quan kỳ 2 tháng 11/2024
14:31 | 21/11/2024 Hải quan
(LONGFORM) Sứ mệnh phát triển quan hệ đối tác Hải quan- Doanh nghiệp
10:58 | 11/11/2024 Hải quan
Podcast Hải quan Online tổng hợp tuần 2 tháng 11/2024 (từ ngày 4/10 đến 10/11/2024)
08:52 | 11/11/2024 Multimedia
(INFOGRAPHICS): Thu ngân sách tại 10 đơn vị hải quan tăng 11,86%
14:03 | 04/11/2024 Infographics
(INFOGRAPHICS) 32 tỷ USD kim ngạch xuất nhập khẩu nửa đầu tháng 10
09:14 | 29/10/2024 Infographics