Trong "Đối thoại 2045" vào đầu tháng 3/2021 tại TP HCM, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, khi ấy còn là Thủ tướng Chính phủ, đã nhắc đến lời dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh rằng: "Mỗi người tin ở sức mạnh của dân tộc, tin ở sức chịu đựng của mình, kiên quyết vượt mọi khó khăn thì tương lai mới vẻ vang". Người đứng đầu Chính phủ cho rằng, đó là tinh thần tuyệt vời của các doanh nghiệp trong bối cảnh Covid-19. Nhưng theo các doanh nghiệp, tinh thần và niềm tin là điều kiện đủ, điều kiện cần là sự hỗ trợ từ Chính phủ, từ các cơ quan quản lý để doanh nghiệp được tiếp thêm sức mạnh vượt khó, phục hồi sản xuất và kinh doanh.

Cuối năm 2019, thế giới đều bàng hoàng và sửng sốt trước căn bệnh viêm phổi bùng phát tại Vũ Hán (Trung Quốc), sau đó chính thức được gọi tắt là dịch Covid-19 và lây lan khắp toàn cầu. Tại Việt Nam, ca nhiễm đầu tiên vào ngày 23/1/2020, tới nay, sau hơn một năm rưỡi hoành hành, hàng loạt doanh nghiệp, nặng thì đổ sụp, nhẹ thì sụt giảm kinh doanh, “vừa vừa” thì lợi nhuận đi ngang. Chỉ một số doanh nghiệp trong lĩnh vực dược phẩm, y tế, hóa chất… có cơ hội bứt lên, nhưng với những doanh nghiệp trong ngành du lịch, dịch vụ, vận tải… thì gần như đều bị “quật ngã”.

Các doanh nghiệp đều nhận định, Covid-19 là một rủi ro không ai có thể tưởng tượng ra và nghĩ tới. Theo khảo sát của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), hơn 87% doanh nghiệp, gồm cả doanh nghiệp tư nhân trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài cho biết, hoạt động của họ trong năm 2020 bị ảnh hưởng bởi Covid-19. Doanh thu của nhiều doanh nghiệp lao dốc khi người tiêu dùng phải hạn chế ra khỏi nhà để bảo vệ sức khỏe hoặc tuân thủ lệnh giãn cách xã hội nghiêm ngặt của chính quyền.

Bên cạnh đó, nhiều thị trường xuất khẩu hàng đầu trong chuỗi giá trị mà Việt Nam tham gia như Mỹ, EU… bị ảnh hưởng nặng nề, ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp. Tình trạng đình trệ sản xuất tại nhiều công xưởng nguyên phụ liệu như Trung Quốc, Hàn Quốc… cũng khiến nguồn cung ứng nguyên phụ liệu cho doanh nghiệp Việt Nam bị đứt gãy. Vì thế, những doanh nghiệp thuộc các ngành chế biến, chế tạo, dệt may, da giày – những ngành hàng xuất khẩu tỷ đô của Việt Nam đều ảnh hưởng nặng nề.

Tuy khó khăn là thế, nhưng trong câu chuyện với nhiều bạn bè và chuyên gia quốc tế, họ đều ca ngợi Việt Nam phòng chống dịch bệnh có hiệu quả. "Mục tiêu kép" vừa phòng chống dịch, vừa phát triển kinh tế - xã hội đã liên tục được Chính phủ nhắc đến trong mọi chỉ đạo, trong các cuộc họp với bộ, ngành, địa phương… để tất cả phải chấp hành và thực hiện.

Trên thế giới, đại dịch Covid-19 cũng trở thành mối hiểm họa nên Chính phủ các nước cũng đã phải đưa ra nhiều chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp. Trong đó, tại châu Âu, các giải pháp thích ứng với đại dịch nhấn mạnh vào việc hỗ trợ các doanh nghiệp duy trì việc làm. Chính phủ các nước như Mỹ, Nhật Bản… lại đưa ra các gói hỗ trợ trực tiếp từ ngân sách. Nhật Bản còn phê duyệt hàng trăm tỷ USD hoãn thanh toán thuế và an sinh xã hội cho các doanh nghiệp và cho phép bảo lãnh vay ưu đãi tài chính thông qua các tổ chức tài chính công và tư.

Theo báo cáo Đánh giá Kinh tế Việt Nam thường niên 2020 của Đại học Kinh tế quốc dân, phản ứng chính sách kinh tế vĩ mô của các nước trước đại dịch là khá nhanh chóng và quyết liệt. Tuy nhiên, các nguồn lực tài chính và tiền tệ chủ yếu đến từ các nước có tiềm lực kinh tế mạnh. Trong khi đó, các nền kinh tế mới nổi hoặc đang phát triển có quy mô nới lỏng tiền tệ nhỏ hơn nhiều do gặp phải sức ép lạm phát, mất giá tiền tệ và giới hạn về dư địa chính sách.

Chính vì thế, Việt Nam phải tìm được những chính sách phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh kinh tế. Điều đáng mừng là ngay khi nhận diện được mối nguy từ đại dịch, Chính phủ đã ngay lập tức bắt tay vào công cuộc phòng chống và cứu trợ nền kinh tế. Thậm chí, nhiều doanh nghiệp và chuyên gia đã nhận định các chính sách có "quy mô, tốc độ nhanh chóng và quyết liệt chưa từng có trong lịch sử".

Nhận xét về các chương trình hỗ trợ này, Giám đốc ADB tại Việt Nam cho rằng, Chính phủ Việt Nam đã phản ứng nhanh chóng với các tác động kinh tế của Covid-19, có công cụ mạnh để bảo đảm khả năng phục hồi của nền kinh tế. Chính sách tiền tệ phù hợp thông qua việc cắt giảm lãi suất chính cùng với việc thực hiện các gói tín dụng và các biện pháp hỗ trợ tài khóa đã tạo không gian “hồi sức” cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng, bao gồm cả các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Đồng tình với quan điểm trên, bà Nguyễn Thị Nga, Chủ tịch Tập đoàn BRG, Phó Chủ tịch Ngân hàng SeABank khẳng định, nhờ tinh thần kiến tạo, một mô hình điều hành đất nước phát triển mạnh mẽ và bền vững đã được hình thành. ​Một minh chứng sống động là Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự linh hoạt của Chính phủ với những quyết sách quan trọng đã kiềm chế đại dịch Covid-19, đảm bảo sự phát triển ổn định của kinh tế đất nước.

Không chỉ có sự hỗ trợ từ Chính phủ, việc "chia lửa", chia sẻ khó khăn với các doanh nghiệp đã lan tỏa xuống từng bộ ngành, trong đó có ngành Hải quan. Các doanh nghiệp đều hồ hởi nhận xét về sự hỗ trợ thiết thực, cụ thể giữa các cán bộ Hải quan với doanh nghiệp, mối liên kết đối tác Hải quan – Doanh nghiệp nhờ đó càng thêm ý nghĩa.

Chia sẻ về những lợi ích mà doanh nghiệp nhận được, ông Thân Đức Việt, Tổng Giám đốc Tổng Công ty May 10 cho biết, câu chuyện của doanh nghiệp trong năm 2021 rất khác năm 2020. Năm 2020, khi bị ảnh hưởng bởi Covid-19, May 10 bị chặt đứt nguồn cung và cầu, bởi 90% sản phẩm của May 10 xuất khẩu tới thị trường Mỹ, châu Âu và Nhật Bản. Thậm chí đến quý 2/2020, May 10 phải dừng sản xuất do đối tác dừng đơn hàng, bị đọng vốn ở nguyên vật liệu và tiền lương lao động. Tuy nhiên, năm 2021 thì ngược lại, ông Việt cho hay, doanh nghiệp đang có quá nhiều đơn hàng và làm không hết. Lý giải về sự khác biệt này, lãnh đạo May 10 chia sẻ, một phần đến từ các chính sách hỗ trợ của Chính phủ được đưa ra rất nhanh chóng trong năm 2020-2021. Theo đó, May 10 đã được hưởng lợi từ các chính sách như hoãn và giãn đóng thuế thu nhập, thuế đất, giảm lãi suất, thông quan hàng hóa nhanh chóng... để có thêm dòng tiền phục vụ phục hồi sản xuất – kinh doanh.

Tương tự, ông Nguyễn Đức Thành, Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Đức Thành cho biết, doanh nghiệp đã được cơ quan Hải quan hướng dẫn thủ tục hải quan thông qua email, điện thoại… giúp hoạt động thông quan không bị gián đoạn. Đặc biệt, khi tình hình khan hiếm container rỗng xảy ra, doanh nghiệp đã được cơ quan Hải quan hỗ trợ thông tin về tình hình khai thác các chuyến tàu từ các đơn vị kinh doanh cảng, hãng tàu để doanh nghiệp kịp thời nắm bắt, chủ động xây dựng kế hoạch hoạt động sản xuất. Doanh nghiệp cũng được hỗ trợ những khó khăn phát sinh trong quá trình làm thủ tục hải quan như: giải quyết nhanh chóng thủ tục để doanh nghiệp vận chuyển container ra khỏi cảng, tránh phát sinh các chi phí lưu container, lưu bãi...

Mặc dù vậy, mức độ tiếp nhận chính sách không phải doanh nghiệp nào cũng có thể đáp ứng. Theo các doanh nghiệp, chính sách ban hành nhiều và rất hữu ích, nhưng dư địa để cải thiện tính hiệu quả vẫn còn. Đặc biệt, các doanh nghiệp nhận xét, từ chính sách đến hành động thực tiễn, khoảng cách vẫn còn rất lớn.

Trong bối cảnh hiện nay, đại dịch Covid-19 còn diễn biến hết sức phức tạp và chưa tổ chức nào trên thế giới có thể chắc chắn khi nào có thể kiểm soát được hoàn toàn dịch bệnh. Mặc dù các chiến lược về tiêm vắc xin đã và đang được triển khai quyết liệt, trên quy mô lớn, nhưng với những biến thể liên tục của vi rút SARS-CoV-2, thì mọi chuyện vẫn chưa thể đi đến hồi kết, nhiều quốc gia đã tính đến phương án “sống chung với lũ”. Do đó, các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trụ vững, phục hồi và phát triển tại Việt Nam càng cần được nghiên cứu theo chiều sâu và phù hợp hơn nữa.

Tuy vậy, nhìn vào thực tế, Việt Nam còn rất ít dư địa tiền tệ và tài khóa. Theo khuyến nghị của PGS.TS. Tô Trung Thành, Đại học Kinh tế quốc dân, chính sách tiền tệ nới lỏng cần hết sức thận trọng về quy mô và thời gian kéo dài, đặc biệt là khi các hoạt động kinh tế sôi động trở lại. Đồng thời, chính sách tài khóa cần phải chi tiêu đúng trọng tâm, tiết kiệm, hỗ trợ các đối tượng thực sự cần thiết. Song hành với những chính sách mang tính ngắn hạn đang thực hiện nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của Covid-19, Việt Nam nên kiên trì với những cải cách dài hơi hơn để cải thiện nền tảng vĩ mô và giảm thiểu rủi ro trong tương lai.

Đồng quan điểm, các chuyên gia của Ngân hàng Thế giới (WB) cũng nhận định, nếu đợt dịch lần thứ 4 mạnh hơn, Chính phủ có thể cần xem xét thúc đẩy nhu cầu trong nước bằng cách áp dụng chính sách tài khóa thích ứng hơn, trong đó có các biện pháp tăng cường hỗ trợ cho doanh nghiệp và người dân bị ảnh hưởng. Còn theo kiến nghị của các doanh nghiệp, trong quá trình thực thi chính sách, các chính sách hỗ trợ cần rõ ràng và minh bạch về thủ tục cũng như đối tượng được hưởng các gói chính sách. Chính phủ cần giảm thiểu những phiền hà về thủ tục và quy trình tiếp cận các gói hỗ trợ, đặc biệt là thủ tục chứng minh về tài chính.

Nội dung: Hương Dịu

Thiết kế: Hoàng Anh

Infographics: Phương Anh