Không khí ngày độc lập đầu tiên ở Nam bộ

	Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và sức mạnh của 5000 đảng viên
	Văn kiện Đại hội XIII: Việt Nam kiên trì đường lối đối ngoại độc lập
	Giải mã tinh thần hiếu học phương Nam
	Công tác dân vận góp phần đem lại thắng lợi cuộc cách mạng tháng tám năm 1945
	Infographics: Cách mạng Tháng Tám 1945: Mở ra kỷ nguyên mới cho đất nước
	Nhớ lời căn dặn “Thi đua yêu nước” của Người
	Mãi tỏa sáng tinh thần Cách mạng Tháng Tám!
	TP.HCM: Triển lãm ảnh kỷ niệm 71 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9
	Cách mạng Tháng Tám qua hồi ức của người trong cuộc

Giáo sư Trần Văn Giàu

Bộ sách “Chống xâm lăng” của Giáo sư Trần Văn Giàu gồm ba quyển “Nam Kỳ kháng Pháp”, “Bắc Kỳ kháng Pháp” và “Phong trào Cần Vương”. Còn bộ sách “Miền Nam giữ vững thành đồng” gồm bốn tập cho bốn khoảng thời gian, tập 1 từ 1954 đến 1960, tập 2 từ 1961 đến 1963, tập 3 từ 1963 đến 1965, và tập 4 từ 1965 đến 1975.

Vì sao Cách mạng Tháng Tám ở Nam bộ đã không xuất hiện trong tác phẩm của Giáo sư Trần Văn Giàu. Rất đơn giản vì lúc đó ông Trần Văn Giàu là Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Nam bộ. Với sự tự trọng của một người cầm bút và của một nhà khoa học, ông Trần Văn Giàu không thể tự viết về vai trò cá nhân trong một bối cảnh xã hội đặc biệt. Ông Trần Văn Giàu có ý để cho người khác viết, nhằm khách quan và có tính thuyết phục cao hơn.

Sau khi tốt nghiệp trường Đại học Phương Đông chuyên đào tạo những cán bộ cộng sản tại Liên Xô, ông Trần Văn Giàu về nước hoạt động cách mạng và nhanh chóng trở thành một lãnh đạo ở Nam bộ. Thực dân Pháp đã phải ba lần bắt giam ông Trần Văn Giàu vào các năm 1933, 1935 và 1940. Lần lượt trải qua các nhà tù Khám Lớn, Côn Đảo và Tà Lài, ông Trần Văn Giàu rất được tín nhiệm trong giới trí thức cách mạng. Vì vậy, ngày 15/8/1945, Xứ ủy Nam Kỳ đã thành lập Ủy ban Kháng chiến Nam bộ do ông Trần Văn Giàu đứng đầu.

Ảnh tư liệu

Ngày 20/8/1945, nhận được tin Cách mạng Tháng Tám đã thắng lợi ở Hà Nội, ông Trần Văn Giàu đã triệu tập một hội nghị mở rộng tại Chợ Đệm - Long An để phát động khởi nghĩa. Đêm 22/8/1945, Cách mạng Tháng Tám ở Nam bộ bắt đầu bằng việc giành lấy chính quyền ở Tân An. Và đêm 24/8/1945 giành được chính quyền Sài Gòn một cách nhanh gọn và khéo léo.

Chiều 25/8/1945, trong cuộc mít tinh trước dinh Đốc lý Sài Gòn, ông Trần Văn Giàu với tư cách Chủ tịch Ủy ban Hành chánh lâm thời Nam bộ đã long trọng tuyên bố: “Đồng bào toàn dân. Hôm nay là ngày vẻ vang nhất trong lịch sử của Nam bộ Việt Nam. Giữa thanh thiên bạch nhật, chúng tôi, Ủy ban Hành chánh lâm thời, nhân danh toàn thể quốc dân Nam bộ, tuyên bố trước mặt toàn cầu và trước mặt toàn thể quốc dân rằng: Chế độ Cộng hòa Dân chủ thành lập tại Nam bộ Việt Nam. Chúng tôi tuyên bố không thừa nhận chế độ Nam triều và cương quyết chống chế độ thực dân. Không một ngoại bang nào có thể viện lý do gì để bác bỏ được điều quyết định long trọng của đồng bào ta hoài bão lâu nay: Nước Việt Nam hoàn toàn độc lập. Thay mặt cho Mặt trận Việt Minh miền Nam, chúng tôi lãnh trách nhiệm nắm giữ chính quyền Nam bộ, để đến ngày triệu tập xong Quốc hội, sẽ giao lại cho đại biểu toàn quốc”.

Chính sức mạnh của Cách mạng Tháng Tám tại Sài Gòn đã có những ảnh hưởng sôi sục khắp Nam bộ. Tại vùng Rạch Giá- Kiên Giang, nhà văn Sơn Nam (1926-2008) đã ghi lại trong hồi ký “Ở chiến khu 9” về việc người dân cùng nhau chuẩn bị cờ đỏ sao vàng và tuyên truyền khởi nghĩa: “Dịp này, anh em trao cho tôi một tập mỏng tư liệu nhan đề “Công tác cách mạng”, đại khái phải có năm bước: Điều tra, Tuyên truyền, Tổ chức, Huấn luyện, Tranh đấu…”.

Nhà văn Sơn Nam đã miêu tả hai bức tranh. Thứ nhất là sự thất thủ của quân Pháp: “Tôi may mắn chứng kiến cuộc đầu hàng có trật tự ở chợ Rạch Giá. Đồng bào ta sửng sốt vì đa số “ông Tây” trông lem luốc, đặc biệt râu của họ mọc quá nhanh, cái mặt đen thui, dưới cằm râu dài cỡ 10 cm. Vài người cố lết đôi giày dơ dáy hoặc đi chân đất, “cà nhót” như vừa bị thương. Mấy bà đầm không trang điểm, bước đi hổn hển, quần áo lem lấm, tay xách giày dép. Họ như không còn muốn giữ thể diện với dân chúng. Những người lớn tuổi ở chợ đã nhận ra: này là ông Cò rất hách dịch, nọ là viên chủ sự sở Đoan, kia là viên sếp Khám đường...”. Thứ hai là sự bàn giao của quân Nhật: “Một Ủy ban khởi nghĩa đã đi ô tô đến Tòa Bố tỉnh để gặp viên tỉnh trưởng do người Nhật chỉ định. Sau nhiều phút cãi vã không gay go cho lắm, hắn ta chịu rút lui trong khi dân chúng kéo tới hô khẩu hiệu, gây sức ép như vũ bão. Lính Nhật còn lai rai vài đứa, phần lớn dường như đã tự động gom về Sài Gòn để đầu hàng Đồng Minh. Riêng kho lúa gạo phía đầu Doi, chừng năm tên lính Nhật cứ ở đó, tử thủ, đồng bào gần đấy cho biết thỉnh thoảng chúng dùng dây xích khóa chân nhau, ngụ ý thề sinh tử để bảo vệ…”.

Sau cao trào Cách mạng Tháng Tám là ngày trọng đại Quốc khánh. Lúc sinh thời, Giáo sư Trần Văn Giàu kể lại: Ngày 31/8/1945, Trung ương điện vào cho biết vào lúc 2h ngày 2/9, Chủ tịch Hồ Chí Minh sẽ đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Ba Đình – Hà Nội. Ủy ban Hành chính lâm thời Nam bộ do ông làm chủ tịch quyết định tổ chức lễ Độc lập ở Sài Gòn vào đúng thời điểm đó để nghe trực tiếp Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập truyền đi từ Hà Nội. Ngay từ trưa 2/9/1945 hàng triệu người dân Sài Gòn và các tỉnh lân cận đã tập trung trên đại lộ Cộng Hòa (nay là đại lộ Lê Duẩn) để dự lễ. Cả Sài Gòn tràn ngập cờ đỏ. Thế nhưng, do thời tiết quá xấu, mà thiết bị kỹ thuật lại lạc hậu, nên Sài Gòn không bắt được tín hiệu radio từ Hà Nội. Ban tổ chức liền phân công ông thay mặt Ủy ban Hành chính lâm thời Nam bộ phát biểu trước đồng bào.

Bài phát biểu của Giáo sư Trần Văn Giàu như sau: “Việt Nam từ một xứ thuộc địa đã trở thành một nước độc lập... Kẻ địch toan tính một cuộc âm mưu gác lại ách nô lệ trên cổ 25 triệu đồng bào... Mừng thắng lợi, nhưng đồng bào chớ say sưa vì thắng lợi. Bởi vì Việt Nam yêu quý của chúng ta đương gặp một tình cảnh nguy nan. Không khéo lo, nước ta, dân ta có thể bị tròng lại ách nô lệ. Quốc dân hãy sẵn sàng chiến đấu!... Đứng lên! Ngày độc lập bắt đầu từ nay! Tiến tới, vì độc lập, vì tự do, tiến tới mãi! Không một thành lũy nào ngăn nổi chí của muôn dân trên đường giải phóng!”.

Còn ngày Quốc khánh năm 1945 ở Rạch Giá- Kiên Giang, được nhà văn Sơn Nam viết lại: “Đồng bào từ các vùng gần xa trong tỉnh lần lượt đến, tương đối có trật tự, phần lớn mặc quần áo đen, có trẻ em khoảng 15 tuổi, thêm nhiều bà, nhiều cô mặc áo dài tươm tất. Mặt bằng là sân đá bóng của tỉnh, luôn luôn bị gió biển thổi tạt vào đất liền. Sân quá rộng, thiên hạ chen chúc tràn sân. Khán đài dựng lên, đơn sơ, với sự hiện diện của Ủy ban Việt Minh, gồm khoảng 7 người, tham dự như khách quý còn có một vài nhà sư, linh mục, sư sãi Khơ Me… Không có máy vi âm, làm sao nói cho cả vạn người nghe? Đành dùng kỹ thuật thời xưa là nói trong ống loa bằng thiếc! Cờ đỏ sao vàng bay phấp phới sau lái chiếc tàu tuần biển của Pháp mà ta đã sung công. Vài toán thanh niên xếp hàng hai, đang tập đi, với phong cách quân đội chính quy, vài cậu xách lựu đạn nội hóa hình bầu dục, đúc bằng đồng, phía sau có cái đuôi khá dài. Khi ném, nắm cái đuôi như nắm sợi dây, quay tròn, lấy trớn rồi buông tay, trái lựu đạn sẽ đi xa và rơi cầu vồng, nhờ cái đuôi điều chỉnh. Họ hát “nào anh em ta cùng nhau xông pha lên đàng”, mặc quần cụt, chân mang dép bằng nhựa cao su còn tươi, chưa sơ chế”...