FTA - bệ phóng cho xuất khẩu Việt Nam

Ảnh minh họa.

Xuất khẩu “thăng hạng” khi có FTA

Xuất khẩu hàng hóa của nước ta có đà tăng mạnh trong những năm gần đây khi một loạt FTA, nhất là các FTA thế hệ mới như Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Anh (UKVFTA), Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), hay Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) có hiệu lực. Với các cam kết sâu rộng, toàn diện về giảm thuế, mở cửa thị trường, tạo thuận lợi thương mại…, các FTA này đã tác động tích cực tới tăng trưởng kinh tế, rõ nhất là trụ cột thương mại.

Là một trong những ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, đóng góp quan trọng và tỷ trọng của nền kinh tế - dệt may tận dụng hiệu quả các FTA để mở rộng thị trường xuất khẩu, tránh phụ thuộc quá mức vào một thị trường nào đó. Theo Hiệp hội Dệt May Việt Nam (VITAS), mặc dù trong bối cảnh tình hình thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường nhưng ngành dệt may Việt Nam vẫn giữ được mức tăng trưởng khá. Kim ngạch xuất khẩu ước đạt 44 tỷ USD như dự kiến, tăng 11,26% so với năm 2023, kim ngạch nhập khẩu ước đạt 25 tỷ USD, tăng 14,79%; xuất siêu 19 tỷ USD, tăng 6,93% so với năm 2023.

Ngoài thị trường lớn nhất là Hoa Kỳ với kim ngạch xuất khẩu ước đạt 16,71 tỷ USD, tăng 12,33% so với năm 2023, kim ngạch xuất khẩu dệt may sang các thị trường có FTA tăng trưởng rất tốt. Kim ngạch xuất khẩu sang Nhật Bản ước đạt 4,57 tỷ USD, tăng 6,18%, chiếm tỷ trọng 10,39%; EU ước đạt 4,3 tỷ USD tăng 7,66%, chiếm tỷ trọng 9,77%; Hàn Quốc ước đạt 3,93 tỷ USD, tăng 10,36%, chiếm tỷ trọng 8,93%; Trung Quốc ước đạt 3,65 tỷ USD, tăng 1,76%, chiếm tỷ trọng 8,3%; ASEAN ước đạt 2,9 tỷ USD, tăng 4,84%, chiếm tỷ trọng 6,59%.

Trong số các FTA tự do đã tạo dấu ấn “đòn bẩy” gia tăng xuất khẩu cho hàng hóa Việt Nam phải nhắc đến UKVFTA. Sau 3 năm thực thi UKVFTA đã giúp xuất khẩu của Việt Nam sang Anh tăng tốc, đồng thời thúc đẩy dòng vốn FDI từ Anh vào Việt Nam. Đơn cử như ngành hàng thủy sản, với lộ trình cắt giảm thuế quan, FTA này giúp tăng trưởng thủy sản vào Anh cao hơn bình quân các thị trường khác. Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, khi UKVFTA có hiệu lực, thuế với những mặt hàng chính của ngành thủy sản như tôm, cá tra đã ngay lập tức về 0%. Hiện nay, mặt hàng tôm chiếm 70% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Anh, cá tra chiếm 20%.

Bên cạnh đó, CPTPP là một trong ba Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam đã tham gia. Nhờ Hiệp định CPTPP, hàng hóa Việt Nam cũng gia tăng tại nhiều thị trường mới mà trước đây chưa có FTA. Tại hội thảo quốc tế “Hiệp định CPTPP: Tăng cường hợp tác kinh tế - thương mại với các đối tác châu Mỹ” diễn ra tháng 10/2024, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long nhận định sau 5 năm kể từ khi có hiệu lực vào tháng 1/2019, CPTPP đã đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy thương mại của Việt Nam với các thị trường khu vực châu Mỹ, đặc biệt là các thị trường thành viên gồm: Canada, Mexico, Chile và Peru (trong đó Canada, Mexico và Peru là các thị trường lần đầu tiên có quan hệ FTA với Việt Nam).

Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu sang các thị trường CPTPP khu vực châu Mỹ đã tăng 56,3%, từ 8,7 tỷ USD năm 2018 lên đến 13,6 tỷ USD năm 2023, mặc dù đây là giai đoạn có nhiều thách thức như suy thoái kinh tế toàn cầu và đại dịch Covid-19. Đáng chú ý, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang khu vực này tăng gần gấp đôi, từ 6,3 tỷ USD lên 11,7 tỷ USD trong cùng kỳ. Đồng thời, xuất siêu sang các thị trường này cũng tăng mạnh, từ 3,9 tỷ USD lên 11,01 tỷ USD, góp phần tích cực vào ổn định kinh tế vĩ mô của Việt Nam.

Gia tăng lợi thế xuất khẩu với FTA

Tính đến thời điểm này, Việt Nam đã ký kết 17 FTA. FTA mới nhất là Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện (CEPA) giữa Việt Nam và Các Tiểu vương quốc Ả-rập thống nhất (UAE) vừa được ký kết trong chuyến thăm chính thức UAE của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cuối tháng 10/2024. Việc ký kết Hiệp định sau khoảng thời gian kỷ lục một năm đàm phán với 5 phiên đàm phán chính thức, trong đó có 3 phiên trực tiếp ở cấp Bộ trưởng, là minh chứng rõ rệt cho cam kết đưa hợp tác thương mại – đầu tư giữa hai bên lên một tầm cao mới. Hiệp định này cũng là dấu mốc lịch sử mở con đường lớn vào thị trường Trung Đông - châu Phi. Bởi, UAE là một trong những đối tác thương mại - đầu tư quan trọng hàng đầu của Việt Nam tại khu vực Trung Đông, là cửa ngõ quan trọng để Việt Nam tiếp cận các thị trường trong khu vực này cũng như các thị trường khác ở Tây Á và châu Phi.

Theo CEPA, UAE cam kết xóa bỏ thuế quan ngay khi Hiệp định có hiệu lực đối với nhiều ngành hàng chủ lực và có tiềm năng xuất khẩu lớn của Việt Nam, tạo thuận lợi cho việc xúc tiến xuất khẩu sang thị trường UAE và từ đó sang các nước Trung Đông. Ngoài ra, có 2 FTA đang đàm phán, gồm Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Khối EFTA (gồm 4 nước Thụy Sỹ, Na Uy, Iceland, Liechtenstein) và FTA ASEAN - Canada.

Tuy nhiên, để tận dụng những ưu đãi thuế quan mà các FTA mang lại cũng như thích ứng với các khó khăn, thách thức từ thị trường như: sức cạnh tranh của nền kinh tế, của các doanh nghiệp và sản phẩm Việt Nam còn thấp trong khi áp lực cạnh tranh ngày càng lớn; các quốc gia nhập khẩu áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại và các rào cản phi thuế quan…, theo các chuyên gia, doanh nghiệp cần nỗ lực đổi mới chính mình, chuẩn bị kế hoạch bài bản để tận dụng tối đa cơ hội thị trường và ưu thế lớn từ các FTA thế hệ mới.

TS Nguyễn Đình Chiến, Phó trưởng Khoa Thuế và Hải quan- Học viện Tài chính cho rằng, doanh nghiệp cần chủ động xây dựng các chiến lược kinh doanh, phát triển sản xuất để có thể cạnh tranh trong thị trường nội địa và thị trường xuất khẩu, nghiên cứu đáp ứng các tiêu chí về quy tắc xuất xứ để được hưởng các ưu đãi về thuế quan.

Đồng thời, cần đầu tư nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới đáp ứng tốt hơn yêu cầu hội nhập nói chung, nhu cầu thị trường các quốc gia thành viên trong FTA nói riêng. Ngoài ra, các doanh nghiệp cần theo dõi sát sao các thông tin, lộ trình cam kết..., từ đó đưa ra định hướng đúng, xây dựng chiến lược kinh doanh hợp lý.