Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội có vai trò định hướng, tạo động lực và đảm bảo sự phát triển nhanh và bền vững theo các mục tiêu, tầm nhìn của quốc gia. Nó giúp xác định rõ mục tiêu, phương hướng và các giải pháp cơ bản để đạt được sự phát triển toàn diện, hài hòa giữa kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường, đối ngoại, quốc phòng, an ninh.

Chiến lược này là xác định những định hướng, tầm nhìn phát triển dài hạn, là bước cụ thể hóa đường lối, chủ trương của Đảng trong phát triển đất nước từng chặng đường 10 năm trong thời kỳ đổi mới.

Kế hoạch kinh tế - xã hội 5 năm đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và thúc đẩy sự phát triển bền vững của một quốc gia. Nó giúp xác định mục tiêu, phương hướng, các giải pháp và nguồn lực cần thiết để đạt được sự tăng trưởng kinh tế, cải thiện đời sống xã hội, bảo vệ môi trường và nhiều nội dung quan trọng khác của nền kinh tế quốc dân trong giai đoạn 5 năm. Mỗi kế hoạch 5 năm là bản lộ trình rõ ràng trong trung hạn, tạo ra bước tiến mới trong phát triển đất nước suốt thời kỳ đổi mới.

Đến nay, Việt Nam đã trải qua 3 kỳ chiến lược 10 năm phát triển kinh tế - xã hội là 1991-2000, 2001-2010, 2011-2020 và đang thực hiện Chiến lược 2021-2030; mỗi chiến lược có bối cảnh lịch sử riêng, đều có những nội dung mang tính chiến lược riêng, đặc thù của từng thời kỳ.

Để hiện thực hóa các chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm, Việt Nam đã trải qua 12 kỳ kế hoạch 5 năm, tính đến thời điểm hiện tại. Các kế hoạch này bắt đầu từ năm 1961 với Kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961-1965). Kế hoạch 5 năm gần đây nhất là giai đoạn 2021-2025 và chúng ta đang chuẩn bị xây dựng Kế hoạch 5 năm giai đoạn 2026-2030.

Tôi cho rằng, thách thức lớn nhất là việc cụ thể hóa tầm nhìn dài hạn thành các mục tiêu trung hạn, ngắn hạn một cách khả thi và nhất quán. Chiến lược 10 năm đặt ra các mục tiêu lớn, nhưng nếu không có cơ chế điều hành linh hoạt, kế hoạch 5 năm dễ rơi vào tình trạng tách rời chiến lược.

Áp lực từ thực tiễn điều hành như tăng trưởng ngắn hạn, giải quyết việc làm, hay biến động kinh tế quốc tế đòi hỏi phải có cơ chế điều hành linh hoạt, kịp thời để đảm bảo tính nhất quán, đồng bộ với Chiến lược, gắn liền với quy trình xây dựng, giám sát và cập nhật kế hoạch. Đây là một yêu cầu rất quan trọng để đảm bảo sự liên thông giữa tầm nhìn và hành động.

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: So sánh tốc độ tăng trưởng kinh tế qua các kỳ chiến lược từ năm 1991 đến nay có thể thấy: Chiến lược lần thứ nhất 1991-2000, tăng trưởng GDP bình quân đạt 7,56%; Chiến lược 2001-2010, tăng trưởng bình quân đạt 7,26%; Chiến lược 2011-2020, tăng trưởng bình quân chỉ đạt 5,9%; Chiến lược 2021-2030 xác định mục tiêu tốc độ tăng trưởng bình quân đạt khoảng 7%/năm. Theo đó, nguy cơ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” và tụt hậu xa hơn về kinh tế vẫn còn là thách thức lớn đối với Việt Nam.

Có thể thấy, việc chuyển hóa các mục tiêu chiến lược thành hành động cụ thể cũng đang gặp những khó khăn, thách thức. Trong bối cảnh hiện nay, có thể khái quát thành 3 vấn đề chính.

Thứ nhất, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các cấp ngành, địa phương. Mỗi đơn vị có thể có cách thức triển khai, cách tiếp cận khác nhau gắn với đặc điểm cụ thể của ngành, lĩnh vực, địa phương mình.

Thứ hai, hệ thống dữ liệu còn phân mảnh và tính hệ thống chưa cao, khiến cho việc đánh giá, điều hành kế hoạch gặp khó khăn.

Thứ ba, cơ chế phối hợp giữa lập kế hoạch, phân bổ, sử dụng nguồn lực còn hạn chế.

Để khắc phục, cần có một hệ thống giám sát xuyên suốt từ chiến lược đến hành động; đồng thời, tăng cường năng lực cán bộ làm công tác kế hoạch, gắn trách nhiệm cụ thể với từng khâu trong quá trình chuyển hóa mục tiêu.

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Câu hỏi rất xác đáng. Nội dung chính của chiến lược là một bức tranh phản ánh điểm đến của tương lai dài hạn. Chiến lược là một sự lựa chọn về “con đường” mà quốc gia sẽ đi theo để hướng đến một mục đích tổng thể trong dài hạn. Chức năng chủ yếu của chiến lược là định hướng, là vạch ra các đường nét chủ yếu cho sự phát triển của đất nước trong thời gian dài, vì vậy chiến lược sẽ mang tính chất định hướng là chủ yếu. Việc cụ thể, chi tiết trong chiến lược chỉ thể hiện ở một mức độ cần thiết, trong đó bao gồm một số tính toán, các dự báo, luận chứng cần thiết.

Tuy nhiên, không nên hiểu bản chiến lược có thời gian 10 năm chính là hai bản kế hoạch 5 năm ghép lại. Điều này đòi hỏi bức tranh vẽ ra phải rõ ràng, hoàn chỉnh, tổng thể, trong đó hiện diện tất cả những thành quả của quá trình phấn đấu.

Kế hoạch cũng bao gồm cả mặt định tính và định lượng, tuy vậy mặt định lượng là đặc trưng cơ bản hơn của kế hoạch. Bức tranh viễn cảnh được xác định bằng những đường nét chính trong chiến lược phải được cụ thể hóa bằng các nhiệm vụ với các con số định lượng cả về mục tiêu và giải pháp của các kế hoạch.

Vì thế, để đảm bảo tính liên kết giữa các kế hoạch trung hạn (5 năm) với chiến lược dài hạn, đòi hỏi phải có một hệ quy chiếu chung giữa các kế hoạch, đó chính là chiến lược 10 năm. Từ chiến lược đó, các kế hoạch trung hạn cần được xây dựng dựa trên cùng một hệ thống tiêu chí, một logic phát triển thống nhất.

Dữ liệu và chuyển đổi số đóng vai trò then chốt. Hiện nay, Bộ Tài chính đang triển khai hệ thống thông tin tài chính tích hợp, kết nối với hệ thống ngân sách và đầu tư công. Mục tiêu là tạo ra một nền tảng dữ liệu số hóa, phục vụ quá trình hoạch định và theo dõi kế hoạch. Khi có dữ liệu đầy đủ, minh bạch, chúng ta sẽ có cái nhìn tổng thể hơn, điều chỉnh kế hoạch sát thực tế hơn, từ đó rút ngắn khoảng cách giữa hoạch định và hành động.

Phóng viên: Xin Thứ trưởng cho một số nhận định về vai trò của Bộ Kế hoạch và Đầu tư trước kia và Bộ Tài chính hiện nay trong xây dựng các chiến lược, kế hoạch mang tầm nhìn dài hạn, trung hạn và ngắn hạn của đất nước?

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Một nhiệm vụ lớn và rất quan trọng được giao cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư trước đây là đảm nhiệm vai trò kiến thiết, từ thời kỳ chiến tranh đến đổi mới và hội nhập. Nhiều chiến lược kinh tế - xã hội quan trọng của đất nước đều có dấu ấn rõ nét của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính), từ xây dựng các chiến lược phát triển 10 năm, các kế hoạch 5 năm, cho đến việc kiến tạo hệ thống thể chế đầu tư, doanh nghiệp, kinh tế nhiều thành phần. Hiện nay, Bộ với vai trò là cơ quan thường trực hỗ trợ Tiểu ban Kinh tế - xã hội, với tư duy và tầm nhìn chiến lược, dài hạn, đã tham mưu, đề xuất các nội dung trên vào Báo cáo chính trị và Báo cáo Kinh tế - xã hội, đã được các hội nghị Trung ương thông qua và ghi nhận, đánh giá cao.

Được tin tưởng giao trọng trách chủ trì xây dựng các chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội qua các thời kỳ (4 chiến lược 10 năm và 12 kế hoạch 5 năm) - đây là kim chỉ nam, định hướng lớn, cụ thể hóa đường lối của Đảng về phát triển đất nước, Bộ đã chủ động nghiên cứu, tham mưu, đề xuất với tư duy đổi mới, đột phá trong xây dựng thể chế, pháp luật về kinh tế phù hợp với các giai đoạn phát triển của đất nước, góp phần khơi thông, huy động nguồn vốn đầu tư toàn xã hội.

Không chỉ tập trung vào xây dựng chiến lược kinh tế - xã hội 10 năm, kế hoạch kinh tế - xã hội 5 năm, Bộ cũng đã xây dựng tập trung cho công tác quy hoạch nhằm hoạch định, kiến tạo động lực, không gian phát triển của đất nước.

Đặc biệt, chúng ta đã có bản Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2030 với mục tiêu kiến tạo một mô hình phân bổ không gian phát triển quốc gia hiệu quả, bền vững, hình thành được các vùng kinh tế động lực, các trung tâm kinh tế, đô thị chiến lược, mạng lưới kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại, kết nối giữa các vùng, giữa thành thị và nông thôn, tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế cao, thúc đẩy thực hiện mục tiêu đến năm 2030 là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh…

Cùng với đó, Bộ đã chủ trì, phối hợp với các bộ, địa phương liên quan nghiên cứu, xây dựng trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch 6 vùng, các quy hoạch đều đã được tổ chức công bố theo quy định. Trên cơ sở đó, trong năm 2024, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch thực hiện quy hoạch của các vùng.

Tính đến ngày 30/6/2025, đã có 110/111 quy hoạch cấp quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021 - 2030 đã hoàn thành việc lập, thẩm định và phê duyệt; trong đó có 108/111 (đạt 98,2%) quy hoạch đã được cấp có thẩm quyền quyết định hoặc phê duyệt và 95/110 kế hoạch thực hiện quy hoạch đã được phê duyệt.

Nhìn chung, việc thực hiện quy hoạch từng bước phát huy kết quả tích cực trên thực tiễn, tạo ra các cơ hội phát triển mới, không gian phát triển mới và giá trị mới cho quốc gia, vùng và địa phương.

Hiện nay, sau khi sáp nhập, một số chức năng hoạch định được chuyển giao cho Bộ Tài chính, chúng tôi xác định tinh thần kế thừa và tiếp nối. Bộ Tài chính không chỉ quản lý tài chính - ngân sách, mà còn tham gia trực tiếp vào việc định hướng chiến lược tài khóa, đảm bảo nguồn lực bền vững cho phát triển. Chúng tôi cũng tăng cường phối hợp với các bộ, ngành khác để đảm bảo tính tổng thể, dài hạn của kế hoạch quốc gia.

Phóng viên: Trong bối đất nước vươn mình mạnh mẽ, sau khi sáp nhập Bộ Kế hoạch và Đầu tư vào Bộ Tài chính, vai trò tham mưu, định hướng chính sách của Bộ Tài chính đóng góp thế nào trong thực hiện các chiến lược và kế hoạch của đất nước nói chung và của ngành Tài chính nói riêng, thưa Thứ trưởng?

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Việc điều chỉnh tổ chức bộ máy là nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong quản trị quốc gia. Khi một cơ quan đảm nhiệm cả chức năng tài chính và kế hoạch, chúng tôi có điều kiện để gắn chiến lược phát triển với năng lực thực thi tài khóa, đây là một bước tiến lớn quan trọng trong điều hành chính sách công.

Hiện nay, chúng tôi đang tập trung hoàn thiện Chiến lược tài chính đến năm 2030, trong đó đặt mục tiêu nâng cao chất lượng chi tiêu công, tăng tỷ trọng đầu tư phát triển, giảm dần phụ thuộc vào nguồn thu không bền vững. Đồng thời, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục đổi mới công tác phân tích, đánh giá tác động chính sách, xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ quản trị nhà nước hiện đại.

Khi Bộ Tài chính kỷ niệm 80 năm Ngày Truyền thống ngành Tài chính, cũng là lúc đất nước bước vào chặng đường phát triển mới, chặng đường mà chúng ta đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam sẽ là quốc gia đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Mục tiêu phát triển của đất nước đặt ra càng lớn lao, nhiệm vụ với toàn ngành Tài chính càng nặng nề, nhất là trong bối cảnh đất nước chuyển đổi, vươn mình mạnh mẽ. Trong khi, kinh tế thế giới và trong nước đối diện với rất nhiều thách thức, rủi ro và bị tác động mạnh mẽ bởi yếu tố bất ổn định chính trị, kinh tế toàn cầu…

Tôi tin rằng, với sự quan tâm, chỉ đạo, điều hành của Đảng, Quốc hội, Chính phủ; sự đồng hành của xã hội, cộng đồng doanh nghiệp, chuyên gia, nhà khoa học, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, phát huy bản lĩnh, trí tuệ, truyền thống 80 năm ngành Tài chính để làm tốt hơn nữa vai trò là cơ quan tham mưu, định hướng chính sách của Đảng, Chính phủ, đi đầu trong cải cách và phát triển, kiến thiết đất nước.

Phóng viên: Nếu có một khuyến nghị dành cho các nhà hoạch định chính sách khi xây dựng kế hoạch 5 năm gắn với chiến lược 10 năm, Thứ trưởng sẽ khuyến nghị gì?

Thứ trưởng Trần Quốc Phương: Theo tôi, hãy luôn bắt đầu từ thực tiễn, nhưng đừng đánh mất tầm nhìn chiến lược.

Trong quá trình xây dựng kế hoạch 5 năm, nếu chỉ tập trung vào những vấn đề cấp bách trước mắt, chúng ta rất dễ bỏ quên những động lực dài hạn, những cải cách mang tính nền tảng. Nhưng nếu chỉ theo đuổi mục tiêu lớn mà không gắn với năng lực thực thi, nguồn lực và bối cảnh cụ thể thì chiến lược cũng không thể đi vào thực tiễn đời sống.

Do đó, cần đặt ra một nguyên tắc xuyên suốt: kế hoạch 5 năm là công cụ để tiến từng bước vững chắc tới chiến lược 10 năm. Để làm được điều này, chúng ta cần phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong xây dựng và thực hiện kế hoạch; cập nhật định kỳ dự báo bối cảnh trong nước, quốc tế; tăng cường sử dụng dữ liệu, công nghệ trong giám sát, đánh giá tiến độ thực hiện; lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm khi thiết kế chính sách.

Nếu duy trì được nguyên tắc đó, tôi tin các kế hoạch trung hạn sẽ trở thành cầu nối hiệu quả đưa đất nước tiệm cận mục tiêu chiến lược đã đặt ra. Khi tư duy chiến lược được lan tỏa, khi thể chế được cải cách toàn diện, khi nguồn lực được khai thông và khi cả hệ thống cùng chuyển động theo một mục tiêu chung, đó chính là lúc Việt Nam có thể vươn mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.