Đôi nét về Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ

	Thời gian giao dịch hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ tại HNX
	Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ: Đẩy đủ hành lang pháp lý và hệ thống giám sát
	Sẵn sàng ra mắt hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ

Quy mô hợp đồng càng lớn thì khả năng nhà đầu tư có thể mua đủ tài sản cơ sở để chuyển giao trong trường hợp thanh toán chuyển giao vật chất sẽ càng nhỏ.

Có những đặc điểm tương tự một trái phiếu Chính phủ

Theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ là một loại chứng khoán phái sinh niêm yết, có tài sản cơ sở là một trái phiếu Chính phủ.

Giống như các sản phẩm Hợp đồng tương lai khác, Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ là công cụ được giao dịch trên một sở giao dịch tập trung với những điều khoản được chuẩn hóa. Các yếu tố chuẩn hóa về cơ bản được nêu chi tiết trong bản mô tả đặc tính của hợp đồng.

Trên cơ sở đánh giá nhu cầu thị trường, điều kiện thực tiễn tại Việt Nam và kinh nghiệm phát triển Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ thành công tại một số nước trong khu vực, Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội đã thiết kế mẫu Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 5 năm và được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước chấp thuận.

Theo đó, Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 5 năm tại Việt Nam có tài sản cơ sở là trái phiếu giả định có những đặc điểm tương tự một trái phiếu Chính phủ với mệnh giá 100.000 đồng, kỳ hạn 5 năm, lãi suất danh nghĩa 5%/năm, trả lãi định kỳ 12 tháng/lần, trả gốc một lần khi đáo hạn.

Việc lựa chọn kỳ hạn của trái phiếu giả định là 5 năm đã được cân nhắc, tính toán dựa trên thanh khoản cũng như tỷ trọng của loại kỳ hạn này trong cơ cấu kỳ hạn phát hành trên thị trường giao ngay.

Theo thống kê của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội, trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 5 năm được Kho bạc Nhà nước phát hành nhiều nhất trên thị trường sơ cấp và có thanh khoản tốt trên thị trường thứ cấp.

Việc lựa chọn trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 5 năm làm tài sản cơ sở của Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ được kỳ vọng sẽ đáp ứng tốt nhất nhu cầu đầu tư và phòng ngừa rủi ro của các nhà đầu tư.

Cùng với đó, theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, quy mô hợp đồng là 1 tỷ đồng được xem xét lựa chọn trên cơ sở tham vấn ý kiến của thành viên thị trường và phù hợp với điều kiện thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam trong giai đoạn đầu phát triển với số lượng nhà đầu tư có hạn, thanh khoản còn hạn chế.

Quy mô hợp đồng quá lớn sẽ làm giảm số lượng nhà đầu tư có khả năng tham gia giao dịch, hạn chế thanh khoản, dễ thao túng giá khiến thị trường dễ xảy ra những biến động mạnh. Ngoài ra, quy mô hợp đồng càng lớn thì khả năng nhà đầu tư có thể mua đủ tài sản cơ sở để chuyển giao trong trường hợp thanh toán chuyển giao vật chất sẽ càng nhỏ, làm tăng rủi ro mất khả năng thanh toán.

Theo quy định, đơn vị giao dịch hay khối lượng giao dịch Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ tối thiểu là 1 hợp đồng, tương đương 1 tỷ đồng giá trị danh nghĩa. Như vậy, nhà đầu tư có thể đặt các lệnh giao dịch với khối lượng là 1, 2, 3… hợp đồng. Tuy nhiên, số tiền thực tế nhà đầu tư bỏ ra để giao dịch một Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ chỉ bằng quy mô hợp đồng nhân với tỷ lệ ký quỹ theo yêu cầu của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (TTLKCK). Vì vậy, các công cụ phái sinh nói chung và Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ nói riêng là các công cụ sử dụng đòn bẩy tài chính.

Về tháng đáo hạn, Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ có 3 tháng đáo hạn theo chu kỳ quý gần nhất. Ví dụ: vào thời điểm tháng 2, Sở Giao dịch Chứng khoán niêm yết Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ đáo hạn vào các tháng 3, 6, 9.

Nghiệp vụ thanh toán đều được thực hiện thông qua TTLKCK

Phương thức chuyển giao Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ là phương thức chuyển giao vật chất (physical delivery) với ngày thanh toán cuối cùng là ngày làm việc thứ ba sau ngày giao dịch cuối cùng. Người bán lựa chọn và quyết định chuyển giao trái phiếu trong rổ trái phiếu giao hàng để thực hiện nghĩa vụ thanh toán trái phiếu cho người mua. Đổi lại, người mua thanh toán tiền khi nhận được trái phiếu tại ngày thanh toán cuối cùng.

Tất cả các nghiệp vụ thanh toán này đều được thực hiện thông qua Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (TTLKCK) với tư cách là đối tác bù trừ trung tâm (CCP): là người mua đối với tất cả các người bán và là người bán đối với tất cả các người mua. Trong một số trường hợp, khi bên bán mất khả năng thanh toán, không có đủ trái phiếu để chuyển giao thì có thể sẽ chuyển sang hình thức thanh toán bằng tiền và bên bán sẽ chịu các chi phí có liên quan cũng như chịu một mức phạt nhất định theo quy định tại Thông tư 23/2017/TT-BTC ngày 19/3/2017 của Bộ Tài chính.

Theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, trong thực tế tại các thị trường phái sinh trên thế giới, chỉ 2-3% Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ được giữ đến khi đáo hạn để thực hiện thanh toán đáo hạn. Phần lớn các Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ thường được tất toán (offset) trong tháng đáo hạn hoặc được quay vòng (roll-over). Ví dụ như tại Nhật Bản, tỷ lệ các Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ được quay vòng trước hạn lên đến 99%; còn tại thị trường Mỹ, tỷ lệ Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ được nắm giữ đến khi đáo hạn chỉ khoảng 2,6%.

Cùng với đó, tỷ lệ ký quỹ của Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ do TTLKCK quyết định trên cơ sở tính toán mức độ rủi ro và được cơ quan quản lý là Ủy ban Chứng khoán Nhà nước chấp thuận. Tỷ lệ ký quỹ có thể thay đổi theo điều kiện diễn biến thị trường.

Hiện nay, đối với Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ, TTLKCK dự kiến áp dụng 2 loại ký quỹ là: ký quỹ ban đầu và ký quỹ thực hiện hợp đồng. Trong đó, mức ký quỹ ban đầu tối thiếu dự kiến là 2,5% và mức ký quỹ thực hiện hợp đồng tối thiểu dự kiến là 5%. Các công ty chứng khoán có thể áp dụng các mức ký quỹ này bằng hoặc cao hơn mức ký quỹ tối thiểu do TTLKCK công bố.

Theo quy định, giới hạn lệnh theo quy định tại Nghị định 42/2015/NĐ-CP là số lượng chứng khoán phái sinh tối đa có thể đặt trên một lệnh giao dịch. Đối với Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ, giới hạn lệnh tối đa được thực hiện trên một lệnh là 500 hợp đồng.

Giới hạn vị thế theo quy định tại mẫu Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ do TTLKCK quyết định, được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước chấp thuận theo Công văn số 2620/UBCK-PTTT ngày 02/5/2019 cụ thể như sau: giới hạn vị thế áp dụng đối với loại hình nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là 10.000 hợp đồng/tài khoản; nhà đầu tư tổ chức là 5.000 hợp đồng/tài khoản.

Trước mắt chưa áp dụng giới hạn vị thế đối với nhà đầu tư cá nhân vì trong giai đoạn đầu, Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ được định hướng là các nhà đầu tư tổ chức, chưa thực hiện đối với nhà đầu tư cá nhân nhằm hạn chế hoạt động đầu cơ (do nhà đầu tư cá nhân không nắm giữ các trái phiếu Chính phủ trên thị trường cơ sở). Về lâu dài, có thể xem xét cho phép các nhà đầu tư cá nhân tham gia để thúc đẩy thanh khoản cho thị trường cũng như đa dạng hóa các đối tượng đầu tư.