Đặt lọp đồng xa

Đi gỡ lọp lúc bình minh.

Sau một đêm, những chiếc lọp nhỏ bé thường đem đến rất nhiều niềm vui, như bao mùa nước nổi đã qua ở vùng đất này.

Theo chân người đặt lọp

Điều đặc biệt nhất của nghề đặt lọp là có thể phân loại được sản phẩm đánh bắt, từ cua cho tới tôm, từ cá rô hay cá trê, cá lóc cho tới lươn, ếch hay thậm chí cả chim, rắn… Một buổi chiều tháng 8, khi những cánh đồng ở kênh 28, một tuyến kênh đi qua thị trấn Vĩnh Hưng (huyện Vĩnh Hưng, Long An), dần chìm trong làn nước mênh mông, tôi được ông Nguyễn Văn Hữu, một cư dân ở đây cho theo lên ghe đi đặt lọp.

Ông Hữu năm nay đã 67 tuổi cũng ngần ấy năm gắn bó với những mùa nước nổi miền biên viễn này. Ông kể, giờ mới đầu mùa nước nổi, đặt lọp cá trê, cá chạch chấu là “dễ ăn” nhất. Ít bữa nữa nước về nhiều hơn đặt lọp ếch, lọp tôm càng. Cuối mùa, khi nước bắt đầu rút đi đặt lọp cá lóc là “trúng mánh”. Vừa nói, ông vừa chỉ cho tôi xem hơn 50 chiếc lọp tre buộc chặt ở khoang ghe, tiếp lời: “Lọp là dụng cụ bắt thủy sản dễ nhất mà gần như bất cứ người dân miền Tây nào cũng biết. Bởi chỉ cần đặt nó xuống nước tới sáng hôm sau vớt lên, kiểu gì cũng có tôm cá. Như tôi, mấy chục năm chỉ mong từng ngày đến mùa nước nổi để đặt lọp những cánh đồng quanh đây. Chứ mùa nước cạn, có khi phải ngược lên tới kênh Cái Môn, kênh Trung Ương hay vòng xuống sông Vàm Cỏ Tây mới có chỗ đặt vì lúc đó tôm cua cá không còn nhiều”.

Là dụng cụ đắt bắt rất đơn giản, được đan bằng tre, inox hay dây lưới với nguyên lý dụ cá tôm chui vào nhưng không thoát ra được, lọp được người dân nhiều nơi sử dụng. Với người dân miền Tây, lọp là công cụ đánh bắt rất phổ biến và lâu đời. Tuy nhiên, chỉ khi mùa nước nổi tràn về mới là lúc lọp được sử dụng nhiều nhất. Thậm chí những cánh đồng biên giới đầu mùa nước, hàng trăm ngàn chiếc lọp được thả xuống trong nỗi háo hức mong chờ thành quả của mọi người. Không những thế, nghề đan, chế tạo lọp phục vụ người dân mùa nước nổi thời gian này cũng rất tấp nập.

Ông Hữu kể, ngày xưa vùng biên giới Vĩnh Bình, Long Khốt mùa nước nổi, cá tôm nhiều không kể xiết, chẳng phải đi đâu, quăng cái lọp xuống chỗ nào có nước là chật ních cá tôm. Bây giờ khác, phải đi xa hơn, thậm chí lên cả những cánh đồng giáp ranh biên giới mới có. Mà cũng không nhiều. Không những vậy, lọp còn phải có thêm cả thính, tức là thức ăn mà các loài thủy sản ưa thích để dụ chúng tìm tới.

“Ngày hôm nay, đi đặt lọp cá trê, cá chạch mình phải giã tép, tôm nhỏ cùng với gạo rang xay ra, trộn vào. Mỗi chiếc lọp cho một nhúm thính vào cái bọc vải nhỏ để chúng ngấm dần dần, mùi thơm lan ra. Lọp cũng phải đặt khéo léo, chọn lựa những vùng nước êm, có cây cỏ um tùm càng dễ có cá. Tôi ở vùng này thuộc tới từng cái cây, ngọn cỏ nên dù năm chục chứ có cả trăm cái lọp quăng xuống nước, sáng hôm sau tôi cũng chả quên cái nào, mà cũng không cần thả phao đánh dấu. Nhưng vì cũng có nhiều người khác thả nên mình phải đóng vài cây cọc, buộc lọp lại để tránh nhầm với người khác. Nguồn lợi bây giờ ngày càng thu hẹp nên cái gì cũng phải chia ra” - ông Hữu kể thêm.

Niềm vui trên đồng nước

Nhưng không chỉ có cá trê, chạch chấu mà những ngày này, nhiều người dân ở Thường Thới Tiền, Thường Thới Hậu (huyện Hồng Ngự, Đồng Tháp) cũng hối hả đi đặt lọp bắt tôm càng, cua đồng. Cùng những dòng nước đục ngầu từ thượng nguồn tràn về, những con tôm càng mùa lũ to như trái me, những chú cua đồng vàng óng là thứ sản vật tự nhiên không dễ gì tìm thấy ở nơi khác hiện nay. Nước nổi tràn về đã đem đến cho những cư dân nơi thượng nguồn này vô vàn sinh kế. Những cánh đồng biên giới, chỉ nửa tháng trước còn là những thảm lúa vàng ươm, nay đã mênh mông như biển nước màu đỏ ối.

Niềm vui trên đồng nước nổi.

Một số người dân đang chạyghe vỏ lãi bảo tôi, đầu mùa nước đặt lọp gì cũng kiếm bộn. Nhưng ở vùng này, người dân hay đặt lọp tôm càng với cua đồng. Khác với lọp cá, lọp dành cho tôm càng mắt nan nhỏ và có nhiều cửa để vào hơn. Riêng với lọp cua, người ta có thể đặt ở mé kênh rạch, đặt ven đồng nước hay những chỗ nước thấp chứ không phải để chìm trong đồng nước sâu.

Cua đồng ban đêm vẫn thường có thói quen di chuyển lên vùng mé cạn để nghỉ ngơi và mắc lọp. Tuy nhiên, để tránh lọp bị nước cuốn trôi, người ta cũng phải buộc chúng lại với nhau, hoặc đóng thêm dọc xuống nước, cũng là đánh dấu vị trí lọp của mình. “Nhà tôi có cả thảy 100 chiếc lọp chỉ để bẫy tôm càng. Giờ đặt dọc từ Tân Hội, Thường Lạc hay Cầu Mống, Cả Sách, chỗ nào cũng có tôm cả. Chạy ghe vỏ lãi một vòng, tới mờ sớm hôm sau đi gỡ rồi lại đặt tiếp. Mùa nước nổi nên lọp đặt suốt ngày đêm đều có tôm cả. Mà giá bán lại cao.

Nếu tôm còn sống, mang về ngã ba Bình Thạnh bên quốc lộ hay chạy xuống Hồng Ngự đều bán được giá cao, một 150.000 đồng một ký. Tôm bị ngộp (chết) còn 100.000 đồng. Tôm càng tự nhiên bây giờ là đặc sản, người ta mua rồi cũng chở về thành phố luôn. Có ngày, tôi dỡ lọp được tới 7 ký tôm càng, ngày ít cũng 4 ký. Mà lạ lắm, lọp tôm nhưng vẫn có con lóc, con chạch lọt vô vì chúng ngửi thấy mùi thơm của thính” - một nông dân ở cánh đồng biên giới Thường Lạc kể.

Những ngày đi về miền biên giới giáp ranh với Campuchia mùa nước nổi, tôi thấy một điều đặc biệt là đặt lọp không chỉ là nghề dành cho những lão ngư lâu năm, rành rẽ từng con nước mà ngay cả những cậu nhóc 9-10 tuổi cũng có thể đặt lọp. Bởi đây là nghề không cần nhiều kỹ thuật mà chỉ cần thông thạo địa hình đồng nước. Và quan trọng hơn, tiền đầu tư mua lọp lại khá rẻ.

“Mỗi cái lọp bằng tre đan có giá 14.000 đồng, lọp bằng lưới đan có khung nhôm cứng giá chỉ 7.000 đồng thôi. Chúng em xin mẹ tiền mua 20 cái lọp khung nhôm để bẫy cua cá mùa nước nổi. Chiều nào 2 anh em cũng chèo ghe ra đồng nước gần nhà đặt lọp. Sáng hôm sau gỡ lọp đem cá về cho mẹ đi bán mới đi học. Năm nay lũ cao, cá nhiều nên sáng nào cũng được 4-5 ký, đủ các loại cá. Mùa lũ còn 2-3 tháng nữa mới hết, chúng em còn kiếm tiền dài dài giúp mẹ” - 2 cậu bé đang chèo ghe trên cánh đồng mênh mông nước kể với chúng tôi.

Biên giới những ngày này, trên những cánh đồng ngập nước nhộn nhịp ghe chèo, ghe vỏ lãi, còn bên những tuyến đường Quốc lộ 30, đường 842, đường 819 hay những con đường nhỏ ven biên luôn có những chợ tạm bên đường. Ở đó, đủ thứ sản vật mùa nước nổi như cá, tôm, cua, ốc, chim, rắn, chuột… được bày bán xôm tụ. Tiếng cười nói, tiếng chào bán vang cả một vùng quê. Và rất nhiều trong số đó là những sản vật được những người đặt lọp đem đến. Nó như một nét đặc trưng của mùa nước nổi mà không có ở bất cứ nơi nào khác.