CPTPP - động lực và áp lực cải cách thể chế

Dệt may là một trong những ngành hàng được đánh giá sẽ hưởng lợi nhiều nhất từ Hiệp định CPTPP. Ảnh: ST.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là để đạt được các lợi ích đó, Việt Nam cần phải cải cách thể chế một cách thực chất hơn, hướng tới sự minh bạch và đặt quyền lợi của người dân và DN vào vị trí trung tâm.

Thúc đẩy minh bạch hóa

Trên thực tế, cải cách thể chế là nội dung quan trọng xuyên suốt trong toàn bộ Hiệp định CPTPP. Với những cam kết của các nước thành viên như cắt giảm thuế quan đối với hàng hóa, mở cửa thị trường dịch vụ, sở hữu trí tuệ, hàng rào kỹ thuật liên quan đến thương mại... và cả những vấn đề mới, phi truyền thống như lao động, môi trường, mua sắm của Chính phủ, DNNN... thì rõ ràng Việt Nam sẽ có những lợi thế, nhất là CPTPP sẽ đưa đến áp lực tăng tốc độ cải cách thể chế ở Việt Nam. Tuy nhiên, cải cách thể chế để đạt được lợi ích không phải là điều đơn giản, đòi hỏi nhiều nỗ lực trong thực thi.

Theo ông Sebastian Eckardt, Chuyên gia Kinh tế Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam, CPTPP dự kiến sẽ thúc đẩy cải cách trong các lĩnh vực như quản lý cạnh tranh, dịch vụ (dịch vụ tài chính, viễn thông, và gia nhập tạm thời của các nhà cung cấp dịch vụ), hải quan, thương mại điện tử, môi trường, mua sắm của chính phủ, sở hữu trí tuệ, đầu tư, tiêu chuẩn lao động, pháp lý, thâm nhập thị trường hàng hóa, quy tắc xuất xứ, các biện pháp phi thuế quan, khắc phục thương mại,...

“Hiệp định mới sẽ mang lại lợi ích trực tiếp cho Việt Nam nhờ tự do hóa thương mại và tăng cường tiếp cận thị trường. Quan trọng nhất là nó sẽ thúc đẩy và tăng tốc quá trình cải cách trong nước trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Thực hiện các cam kết trong CPTPP sẽ thúc đẩy hơn nữa minh bạch hóa và xây dựng thể chế hiện đại tại Việt Nam”, ông Sebastian Eckardt nói.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh nhấn mạnh, cũng như các quốc gia khác, khi đã tham gia CPTPP, Việt Nam không chỉ cam kết mở cửa thị trường, gỡ bỏ hàng rào thuế quan, tiếp tục tự do hóa và thuận lợi hóa thương mại, mà còn tiếp tục công khai và minh bạch hóa quản lý nhà nước về phát triển thị trường. Theo đó, với một môi trường liên tục được hoàn thiện bằng những cải cách về thể chế cũng như từng lĩnh vực quản lý nhà nước cụ thể, đặc biệt là môi trường đầu tư kinh doanh, thì điều kiện để thu hút đầu tư thêm nguồn lực từ bên ngoài sẽ được cải thiện nhanh chóng.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nhấn mạnh, khuôn khổ hội nhập nào cũng đều hàm chứa những tác động tích cực và những điều ngược lại. Nền kinh tế Việt Nam được hưởng lợi đến đâu còn phụ thuộc vào điều kiện và công việc tổ chức thực thi cam kết hội nhập, cải cách để hướng tới tăng trưởng bền vững và những nhân tố tổng hợp có tính tích cực tạo ra giá trị gia tăng của kinh tế. Đó mới là những yếu tố quyết định.

Trao đổi về áp lực cải cách thể chế khi Việt Nam muốn tận dụng các cơ hội của CPTPP, chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho biết, ông hoan nghênh quyết định của Việt Nam về việc ký kết Hiệp định CPTPP với rất nhiều cam kết về cải cách và cho rằng, những cam kết về cải cách mạnh mẽ đó sẽ thúc đẩy để Việt Nam thực hiện những điều Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã nói là xây dựng Nhà nước liêm chính, kiến tạo. Theo đó, CPTPP nghiêm cấm việc đút lót, tham nhũng, đồng thời có những quy định về quyền hạn của người lao động và trách nhiệm của Nhà nước, những quy định công khai, minh bạch về mua sắm của Chính phủ, quyền của DN được khởi kiện nếu bộ máy Nhà nước có các vi phạm… Những cam kết cải cách về thể chế nêu trên là áp lực và cũng là động lực cho Việt Nam và Việt Nam cần xem xét để thực hiện các cam kết, phổ biến cho DN biết những cam kết để họ có hành động phù hợp.

Cải cách phải lấy lợi ích của DN làm trung tâm

Liên quan vấn đề này, TS. Lương Văn Khôi, Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế - xã hội Quốc gia cho biết, do sự cải thiện về năng suất của nền kinh tế và sự mở cửa ngành dịch vụ song hành với việc cắt giảm thuế quan theo cam kết của CPTPP có tác động lớn tới kinh tế - xã hội Việt Nam nên cần có giải pháp thích hợp để nâng cao năng suất của nền kinh tế nói chung và của ngành dịch vụ nói riêng khi mở cửa ngành này trong hội nhập quốc tế, đặc biệt là khi tham gia CPTPP.

Lấy dẫn chứng của tiểu ngành dịch vụ tài chính và bảo hiểm - tiểu ngành có tác động lan tỏa, kích thích tăng trưởng chung của nền kinh tế lớn, TS. Lương Văn Khôi cho biết năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) của ngành này có sự suy giảm trong giai đoạn 2012-2017. Cụ thể nếu giai đoạn 2012-2015, TFP ngành này tăng 14,7% thì giai đoạn 2015-2017 chỉ tăng ở mức 14%. Sự suy giảm này do sự thay đổi về hiệu quả quy mô, do các yếu tố bên ngoài như môi trưởng kinh doanh, thể chế, mức độ hội nhập quốc tế… gây ra, trong khi có sự thay đổi tích cực về công nghệ của ngành. Do đó, cần phải có giải pháp phù hợp, kịp thời đối với những vấn đề trên để thúc đẩy ngành này tăng trưởng và phát triển.

Bàn về những cải cách thể chế mà Việt Nam phải đối mặt khi gia nhập CPTPP, Th.S Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Chính sách Kinh tế vĩ mô, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, chúng ta có thể đánh giá từng lợi ích của từng hiệp định, nhưng về tổng thể quá trình cải cách của Việt Nam trong 30 năm qua cho thấy, lợi ích mà Việt Nam đạt được nhiều nhất là cải cách trong nước và hội nhập là chất xúc tác để thúc đẩy quá trình cải cách này gần hơn với lợi ích của người dân, đặt người dân và DN vào vị trí trung tâm trong quá trình hoạch định chính sách.

“Khác với giai đoạn 2016 trở về trước, hiện nay cải cách lại phải đi trước quá trình hội nhập, cải cách chính là động lực cho DN. Vì vậy ở đây câu chuyện quan trọng nhất là Chính phủ vẫn phải hướng về cộng đồng DN, đặt DN vào vị trí trung tâm. Theo đó, Chính phủ cần tiếp tục có biện pháp thực tế nhằm cắt giảm các điều kiện kinh doanh bất hợp lý, đồng thời có những chính sách khác nhằm ứng phó kịp thời với những cú sốc bất lợi, xử lý thách thức từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 hoặc làm cách nào để gắn kết hơn nguời lao động với cộng đồng DN, đây là những vấn đề mang tính kỹ thuật nhưng có tính lâu dài”, Th.S Nguyễn Anh Dương nói.

Khuyến nghị thêm về vấn đề này, TS Lương Văn Khôi cho rằng: "Mặc dù những lợi ích mà CPTPP mang lại cho Việt Nam là đáng quan tâm, song việc có tận dụng được các cơ hội mà CPTPP mang lại hay không và việc có hiện thực hóa được lợi ích của CPTPP hay không phụ thuộc rất lớn vào việc Việt Nam có thể đẩy nhanh và làm tốt trong việc tái cơ cấu nền kinh tế, đổi mới thể chế, mô hình tăng trưởng có phù hợp với tốc độ mở cửa trong CPTPP hay không".

Như vậy, cải cách thể chế, nói khác đi là thay đổi cách quản lý, thay đổi cơ chế quản trị, cơ chế sử dụng, sở hữu trong tất cả các lĩnh vực như nông nghiệp, công nghiệp, quản lý DNNN… để tạo ra động lực đột phá, phù hợp với tình hình mới theo các nội dung cam kết tại CPTPP là điều tất yếu để Việt Nam có thể tận dụng được các cơ hội mà CPTPP mang lại.