Người Can Vũ nói tức
(HQ Online)- Nếu muốn chọc giận thiên hạ thì hiếm nơi nào hơn được người làng Can Vũ (Việt Hùng, Quế Võ, Bắc Ninh) với “biệt tài” nói tức. Nhưng từ bao đời nay, người làng Can Vũ cũng chỉ đem “vũ khí” độc đáo này để chọc cười cho nhau sau bao nỗi vất vả thường nhật.
“Hỏi xoáy, đáp xoay”
Làng Can Vũ đang vào mùa gặt. Cảnh tuốt lúa nhộn nhịp từ đầu đến cuối làng. Dọc đường làng vàng ươm màu rơm mới. Những gương mặt rạng ngời che đi bao mệt nhọc của công việc nhà nông.
Tôi dừng chân ở một cửa hàng tạp hóa, chị chủ quán tên Thơm đon đả chào mời. Mới nghe tin tôi muốn tìm hiểu về tục nói tức của quê mình, gương mặt chị rạng rỡ hẳn lên. Chị bảo chị là người làng khác về làm dâu ở làng Can Vũ hơn 20 năm nay. Chuyện cô dâu thiên hạ chịu bao cảnh “dở khóc dở cười” lúc mới về làm dâu ở ngôi làng chuyên nghề “hỏi xoáy đáp xoay” này khiến chị chẳng thể nào quên được. Ngày mới “mon men” làm dâu, đi cắt cỏ cho bò, chỉ cắt được ít. Mẹ chồng mặt lạnh tanh bảo “Ít thì nấu canh, nhiều thì ta luộc ta xào”. Nghe lúc đầu không hiểu gì cả, mãi rồi mới biết hóa ra là chê con cắt ít. Thế là chị chạnh lòng, đêm cứ dấm dứt khóc. Chồng gặng hỏi mãi chị mới kể đầu đuôi. Lúc đó, chồng chị mới phá lên cười rồi bảo: Mẹ nói tức đấy chứ có ý gì đâu. Lúc ấy, chị mới nguôi ngoai và bỏ qua ý nghĩ mẹ chồng là người “ngoa ngoắt”. Khi biết và quen dần với thói quen ăn nói của vùng quê này thì cũng là lúc chị bị “nhiễm” kiểu nói tức từ lúc nào không hay.
Làng Can Vũ thanh bình và yên ả |
Người ta thường bảo, trẻ con ở làng Can Vũ mới sinh ra đã kịp thừa kế “đặc sản” nói tức của quê nhà. Để minh chứng cho điều đó, chị Thơm chỉ tay vào đứa con trai lên 7 tuổi đang ngồi trên ghế: Nó còn bé mà nói tức chẳng thua ai. Một hôm, vừa đi chợ về, nó hớt hải chạy đến bảo: Mẹ ơi, ông bị công nông chẹt ngang cổ không chết. Hoảng hốt chạy vào nhà, mới hay hóa ra cổ áo trắng của ông già lâu ngày không giặt nên đen sì, và đứa con nói tức là ông bị công nông chẹt. “Lúc đầu cứ tưởng ông cụ bị tai nạn thật. Sợ lắm” - ánh mắt chị Thơm long lanh.
Tính ra trong làng, nói tức cũng được xem như một tiêu chí thể hiện vai vế. Người nào càng nói tức hay, nói tức khiến nhiều người cười càng được nể trọng. Chị Thêm liệt kê cho tôi một loạt những cây đa, cây đề trong “nghệ thuật” nói tức Can Vũ như cụ Mai, cụ Quy, cụ Huy và dặn dò “Chú cứ đến đó. Các cụ lắm chuyện lắm, tha hồ mà nghe”.
Đúng là dân Can “tức”!
Theo lời chỉ dẫn của chị, tôi tìm đến nhà cụ Nguyễn Văn Quy (80 tuổi). Cụ nói cụ nguyên là bộ đội cụ Hồ, từng tham gia trận đánh Điện Biên Phủ lừng lẫy năm nào. Theo lời cụ, nói tức Can Vũ tồn tại hàng trăm năm nay, và cả xã Việt Hùng chỉ có một mình làng Can Vũ nói như vậy. Người ngoài làng gọi làng Can Vũ thì ít, mà gọi làng Can “tức” thì nhiều. “Thế mà, khi ra ngoài, người làng cũng phải tiết chế cách ăn nói lắm. Ngộ nhỡ người ta không hiểu, không biết, thì chỉ có nước đánh nhau. Thế nhưng, nếu biết là dân làng Can Vũ rồi, thì đua nhau ngồi cạnh để thử tài ăn nói của làng Can Vũ. Lúc chẳng thể cãi được gì, chỉ thán phục mà nói: Đúng là dân Can tức” - cụ Quy bộc bạch.
“Nói tức” gắn liền với nếp sinh hoạt thường nhật của dân làng Can Vũ |
Rồi, cụ kể cho tôi nghe những tình huống nói tức đã trở thành “giai thoại”, được người làng kể cho khách lạ nghe như món quà độc đáo của làng quê Kinh Bắc. Cụ hào hứng: Đi ăn cưới, một người đến chúc rượu. Người khác ngồi cùng bàn nói mát “Ơ hay, có phải rượu của ông đâu mà ông mang đi chúc người khác”. Giả sử làng khác mà nói với nhau như thế thì đảm bảo đánh nhau, còn làng mình thì tất cả chỉ phá lên cười. Vui đáo để. Anh con trai cụ bận tuốt lúa ngoài sân cũng góp vui bằng câu chuyện gia đình. Mỗi lần vợ nấu cơm nhão, anh lại bảo: Ô hay, dạo này mưa nhiều hay sao mà cơm ướt thế nhỉ.
Tôi hỏi: Các làng khác gần đây họ có bị “lây” cách nói tức như làng Can Vũ không?, cụ Quy khẳng định chắc nịch: Mỗi làng này thôi. Bao đời nay đều thế cả. Nó như lời ăn tiếng nói hàng ngày rồi, không nói khác được.
Rời nhà cụ Quy khi nắng đã lên đến đỉnh đầu, tôi gặp một ông già đang gẩy rơm ngoài đường cái. Ông tên là Nguyễn Văn Lẫm. Tạm dừng việc, tôi theo ông vào nhà, tiếp tục thưởng thức những câu chuyện nói tức. Cô vợ trẻ hơn ông đến mấy chục tuổi cũng là người làng khác về làm dâu Can Vũ. Cô bảo: Mới đầu nghe người ta nói tức thì không biết. Sau có người bảo thì dần dần mình cũng quen đi.
Ông Lẫm lưu ý: Tiếng là nói tức, nhưng không phải người làng nói để chọc giận nhau đâu. Chủ yếu nói để cho nhau cười, thoải mái mà quên đi mệt nhọc thôi. Chỉ có điều, người làng khác hoặc ở nơi khác đến mà chưa biết thì cũng phải giải thích cho họ hiểu. Nếu không, chẳng ai ở quá được 3 ngày đâu vì cách nói người làng làm người lạ tức muốn “vỡ mật” thôi.
Ngẫm ra, cách nói của làng Can Vũ chứa đầy hình ảnh với trí tưởng tượng hơn người. Dân làng thường bảo, phải vui vẻ, hồn nhiên và nhanh trí lắm người ta mới tìm được những hình ảnh ví von cho câu nói thêm phần sinh động. Các cụ cũng không quên nhắc khéo tôi đừng nhẫm lẫn Can Vũ với các làng nói “khoác” khác. “Nhiều người cứ đánh đồng nói tức với nói phét Đông Loan, nhưng mà khác đấy. Nói phét là người ta nói vống lên, nói phóng đại để cho nhau cười. Còn nói tức là chúng tôi nói thật cái bụng của mình để cho nhau vui vẻ” - ông Lẫm bảo.
Lương Bằng