Về làng phóng điểu

Chúng tôi tìm về thôn Thiết Úng (xã Vân Hà, Đông Anh, Hà Nội) những ngày đầu xuân. Dọc hai bên đường làng rộng thênh thang là hàng trăm cửa hàng đồ gỗ san sát nhau đã bắt đầu vào vụ.

“Điểu nhân” làng gỗ

Theo chỉ dẫn của người làng, chúng tôi tìm vào nhà ông Đỗ Văn Thuyên- Chủ nhiệm Câu lạc bộ phóng điểu và cũng là một “điểu nhân” thuộc hàng “cao thủ”.

Vừa bước đến cổng nhà ông, chúng tôi như lạc vào xứ sở của loài chim bồ câu. Chúng đủng đỉnh dạo chơi trên mái nhà, rúc rích trên cây và tha thẩn dưới sân mót những hạt thóc còn sót lại của “bữa sáng”. Bước vào nhà, trên tường là một “rừng” giải thưởng ông giành được trong những hội thi chim. Rít hơi thuốc lào, ông Thuyên chậm rãi kể cho chúng tôi nghe tất tần tật những gì ông biết về cái thú chơi độc đáo này sau hơn nửa đời người gắn bó.

Không biết trò chơi phóng điểu này có từ bao giờ, chỉ biết khi còn là cậu bé con, ông đã lon ton theo cha xách đôi lồng chim đi hội mà người ta vẫn gọi với cái tên dân dã là “Hội thi chim”. Cái máu “mê chim” cũng thấm dần vào ông từ thuở ấy cho đến tận bây giờ và tiếp tục lan sang đàn con cháu trong làng, ngoài xã.

Hiện nay, Câu lạc bộ Phóng điểu thôn Thiết Úng có khoảng vài chục thành viên. Trẻ nhất là mấy cậu thanh niên choai choai nhưng cũng đã kịp thừa hưởng cái tài huấn luyện chim của cha ông. Còn thuộc hàng lão làng nhất có lẽ là cụ ông tên Bạch. Ngấp nghé tuổi 90, cụ được xem là “điểu nhân” cao tuổi nhất đất Hà thành.

Thú phóng điểu ngày nay cũng không còn “nguyên bản” như thời của các bậc tiền nhân trước đây. Nếu như trước, các cụ chỉ nuôi hơn chục con là đủ “đem chim đi đánh xứ người”, thì nay số lượng chim mỗi “điểu nhân” sở hữu tăng lên gấp nhiều lần. Người sở hữu ít nhất cũng dăm bẩy chục, người nhiều lên tới cả trăm con chim. Thuở trước, thi chim là sự kiện mỗi năm chỉ có một lần vào tháng 4, thì nay mỗi năm có 2 lần mở hội vào tháng 4 và tháng 8.

Quy mô của hội thi chim cũng ngày càng mở rộng hơn, vượt ra khỏi lũy tre làng. Nếu trước chỉ giao lưu giữa làng nọ với làng kia, thì nay là cuộc “tỉ thí” giữa tỉnh nọ với tỉnh kia. Nhờ thế, các “điểu nhân” có nhiều cơ hội “cọ xát” với nhau hơn và cũng gặp nhiều đối thủ nặng kí hơn. Nhưng vượt lên mọi hơn thua, được mất, với nhiều người, chơi chim cốt là tạo tình giao hảo bốn phương.

Tiếp tục làm hơi thuốc lào, ông Thuyên nói: “Ngẫm ra nuôi chim cũng khá tốn kém đấy. Trung bình một ngày, lũ chim ngốn hết hàng kí thóc. Riêng đàn chim 60 con của tôi, một ngày cũng nuốt hết 40 nghìn tiền thóc gạo. Thành ra, nhiều người muốn nuôi chim lắm, nhưng nếu không “mạnh” về kinh tế thì cũng phải ngậm ngùi làm khán giả trong những hội thi chim mà thôi”.

Công phu huấn luyện chim

Thông thường hàng năm, các Câu lạc bộ Phóng điểu lại tưng bừng thay nhau “đăng cai” mở hội vào độ tháng 4 và tháng 8. Việc lựa chọn thi vào hai tháng này cũng không phải là ngẫu nhiên. Đó là vào những tháng này, thời tiết đẹp, gió nhẹ, trời ít mây, chim cũng được thỏa sức bay lượn mà không lo trở thành mồi ngon cho bầy chim cắt.

Trước ngày mở hội khoảng gần tháng, các “điểu nhân” lại tiến hành “vực” (huấn luyện) chim. Ông Thuyên cho biết: “Chim bồ câu dùng để vực nhất thiết phải là chim “nội”, chứ không thể dùng chim Tây. Bởi lẽ chim nội tuy bé nhưng khôn lắm, lại bay được cao. 60 con thì cứ 10 con một lồng, sau đó huấn luyện xem con nào đạt yêu cầu, con nào không đạt thì loại ra, chẳng khác gì thi tuyển... hoa hậu.

Sau khi chọn được 10 con ưng ý nhất thì cứ thế đem đi thi”. Ông Thuyên cho rằng, để huấn luyện chim được tốt thì phải chọn giống hay. Thế nên sau mỗi cuộc thi chim, đàn chim của người nào được giải là khách chơi lại nô nức đến mua chim làm giống.

Anh Đào Đình Tám, một chủ cơ sở sản xuất đồ gỗ ở thôn Thiết Úng cũng là một “điểu nhân” trẻ nhưng đã ẵm được nhiều giải thưởng. Anh kể bí quyết luyện chim: “Ban đầu người nuôi sẽ luyện cho chim bay xung quanh nóc nhà bằng cách dùng sào xua chúng lên mái. Khi đã quen sẽ tiếp tục xua chúng bay cao hơn tới các tầm “hạ”, tầm “trung” hay tầm “thượng”.

Yêu cầu là cả đàn bay chụm thành một khối, lượn vòng thẳng đứng từ dưới trông lên là đạt yêu cầu”. Theo kinh nghiệm của anh Tám, con chim đầu đàn đóng vai trò rất quan trọng cho việc giành phần thắng. Vì thế, người huấn luyện phải biết con nào là “con tướng” để dành cho nó sự quan tâm đặc biệt khi huấn luyện. “Con đầu đàn thường bay giữa, bay phía đầu, một cánh trong, một cánh ngoài định phương hướng” – anh Tám tiết lộ cách nhận biết “con tướng”.

Luật thi cũng rất chặt chẽ và nghiêm khắc, tuyệt đối không xảy ra chuyện gian lận. Ngay sau khi tiếng trống giòn giã mở lồng dấy lên, chim phải lần lượt bay ra khỏi lồng. “Chim phải bay từ nước hạ cho đến nước trung rồi đến nước thượng. “tầm hạ” là còn nhìn rõ hình dạng chim, đến “tầm trung” thì không trông thấy đuôi chim nữa, rồi đến “tầm thượng” không còn thấy chim vẫy cánh (tắt vẫy).

Cả đàn chim trông chỉ nhỏ bằng chiếc chén trà giữa bầu trời mênh mông. Sau khi lên nước thượng, cả đàn vẫn phải tiếp tục giữ nguyên đội hình trong khoảng 15 phút. Nếu đang bay, con nào “nhoái” một cái cũng gọi là “đậu”, đàn đó bị loại. Bay va vào nhau cũng bị loại. Phải bay đều, lúc nào cũng đều đều. Kết thúc thời gian quy định, đàn chim của ai sẽ tự động bay về nhà ấy dù cách bao xa đi nữa” - ông Thuyên giải thích cặn kẽ.

Mỗi cuộc thi chim thu hút ít nhất 200 lồng dự thi, trong khi giải thưởng chỉ có ba giải nhất, nhì, ba. Cho nên cuộc thi chim nào cũng có sự cạnh tranh vô cùng khốc liệt. Có người cả đời vật lộn với chim mà giải thưởng vẫn ngoài tầm tay với. Ấy thế mà ai đã chơi rồi là không thể nào dứt ra được. Có lẽ cách giải thích dễ hiểu nhất cho những người trót mê chim như thế, đó là câu nói của ông Thuyên: “Chơi chim cốt để tạo tình giao hảo bốn phương”.

LƯƠNG BẰNG