Trung Quốc không còn là “bệ đỡ” xuất khẩu rau quả Việt?

Sầu riêng Việt gặp khó khi Trung Quốc siết chặt quy định kiểm dịch thực vật.

Nguyên nhân chính của sự lao dốc này được Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (VINAFRUIT) Đặng Phúc Nguyên chỉ ra là do xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc giảm mạnh trong thời gian vừa qua. Điển hình như 4 tháng đầu năm 2025, thị trường trọng điểm này đã chứng kiến kim ngạch xuất khẩu rau quả từ Việt Nam giảm 32,8%, chỉ đạt 777,8 triệu USD.

Đặc biệt, mặt hàng sầu riêng đang chịu ảnh hưởng nặng nề từ những quy định kiểm dịch thực vật mới của Trung Quốc. Ông Nguyên cũng nhấn mạnh, sầu riêng Việt Nam không chỉ đối mặt với kiểm tra chất lượng gắt gao mà còn phải cạnh tranh khốc liệt với các đối thủ như Thái Lan, Malaysia, đặc biệt là sự trỗi dậy của Indonesia, Lào – những quốc gia đang tích cực mở rộng vùng trồng và đáp ứng điều kiện xuất khẩu sang Trung Quốc.

Trung Quốc hiện tiêu thụ tới 91% sầu riêng toàn cầu. Lào, với diện tích trồng sầu riêng đạt hơn 3.000ha vào năm 2024 và dự kiến tăng mạnh, sở hữu lợi thế lớn nhờ tuyến đường sắt Viêng Chăn-Côn Minh tốc độ cao, giúp rút ngắn đáng kể thời gian vận chuyển nông sản tươi sống. Trong khi đó, Indonesia cũng đang giải quyết các vấn đề hậu cần để sẵn sàng "đổ bộ" vào thị trường tỷ dân này.

Trước tình hình đó, việc đa dạng hóa thị trường và mặt hàng xuất khẩu trở thành chiến lược sống còn để lấy lại đà tăng trưởng cho ngành rau quả Việt Nam, tránh phụ thuộc quá lớn vào một vài thị trường truyền thống.

Tin vui là kim ngạch xuất khẩu rau quả Việt Nam đang tăng trưởng mạnh mẽ ở nhiều thị trường khác. Trong nhóm 20 thị trường lớn nhất 4 tháng đầu năm 2025, Italia dẫn đầu với mức tăng "khủng" 372,7%, đạt 5,9 triệu USD. Hồng Kông (Trung Quốc) cũng tăng ấn tượng 103%, đạt 24,7 triệu USD. Thị trường Mỹ đóng góp 154,3 triệu USD, tăng 66% so với cùng kỳ năm 2024, cùng với Nhật Bản, Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất, Australia cũng ghi nhận tăng trưởng khả quan.

Bên cạnh mở rộng thị trường, đa dạng hóa sản phẩm cũng là một hướng đi chiến lược. Các loại trái cây như thanh long, chuối, xoài, bưởi vẫn còn nhiều tiềm năng khai thác hiệu quả hơn. Đặc biệt, cơ hội mới đã mở ra với ớt và chanh leo khi Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật cho hai mặt hàng này xuất khẩu sang Trung Quốc vừa được ký kết vào giữa tháng 4. Trung Quốc có nhu cầu rất lớn đối với hai mặt hàng này, nhất là chanh leo tươi. Ông Hồ Bảo, Giám đốc Công ty cổ phần Vạn Xuân Agri (Đắk Nông), cho biết công ty đang xuất khẩu số lượng lớn chanh leo sang Trung Quốc theo hình thức tiểu ngạch, có ngày lên tới khoảng 10 container (khoảng 200 tấn chanh leo).

Tuy nhiên, để có các lô hàng chanh leo đủ điều kiện xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc không hề đơn giản bởi các quy định trong Nghị định thư rất nghiêm ngặt. Nhiều doanh nghiệp vẫn còn lúng túng, chưa được phổ biến, cập nhật thông tin về kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm. Trước thực tế này, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, cục đang tích cực phối hợp với các cơ quan chuyên môn tại địa phương để hướng dẫn thiết lập, cấp mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói chanh leo, ớt tươi xuất khẩu sang Trung Quốc. Đồng thời, Cục cũng phối hợp chặt chẽ với Tổng cục Hải quan Trung Quốc để kiểm tra, phê duyệt mã số cũng như phát hiện và xử lý các lô hàng không tuân thủ yêu cầu.

Ngoài ra, để đưa các sản phẩm này tiếp cận đa dạng thị trường tiêu thụ, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng tổ chức đào tạo, tập huấn cho các bên liên quan về tiêu chuẩn chất lượng quả chanh leo và ớt tươi xuất khẩu; kiên quyết áp dụng biện pháp thu hồi, dừng sử dụng các mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói vi phạm. Mặt khác, các địa phương được khuyến cáo thúc đẩy liên kết trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm rau quả; nâng cao vai trò, trách nhiệm của doanh nghiệp, nông dân và năng lực quản trị của các hợp tác xã trong chuỗi giá trị nhằm tạo ra khối lượng hàng hóa lớn với chất lượng đồng đều, đáp ứng tốt yêu cầu của các thị trường khác nhau.