Thể thức tiến hành bầu cử Tổng thống Mỹ

Bà Hilary Clinton - ứng cử viên của đảng Dân chủ và ông Donald Trump - ứng cử viên của đảng Cộng hòa, trong cuộc chạy đua tranh chiếc ghế Tổng thống Mỹ năm 2016.

Điều kiện tranh cử Tổng thống

Ứng cử viên Tổng thống Mỹ phải thoả mãn những tiêu chuẩn bắt buộc do Hiến pháp nước này qui định: Phải là công dân Mỹ, được sinh ra trên đất Mỹ, tuổi từ 35 trở lên, và cư trú tại Mỹ ít nhất 14 năm. Ngoài ra, không ai được giữ chức Tổng thống quá hai nhiệm kỳ và Tổng thống và Phó Tổng thống không được là cư dân của cùng một bang.

Nguyên tắc và các giai đoạn bầu chọn Tổng thống

Tổng thống và Phó Tổng thống là những quan chức đứng đầu cơ quan hành pháp của Chính phủ Liên bang, với nhiệm kỳ 4 năm, được bầu bởi các đại cử tri (elector) của các bang chứ không phải do dân bầu trực tiếp. Lá phiếu của các cử tri là phiếu phổ thông (popular vote) và việc của họ là chọn ra các đại cử tri cho bang của mình. Các đại cử tri sẽ hợp thành Đại cử tri đoàn (Electoral college). Tùy thuộc vào dân số mà mỗi bang của Mỹ có một số nhất định đại cử tri trong Cử tri đoàn, tương đương với số lượng nghị sĩ của bang. Bang California là bang đông dân nhất nước Mỹ, nên bang này có nhiều đại cử tri nhất: 55 đại cử tri, trong khi đó, có một số bang ít dân, chỉ có 3 đại cử tri. Hiện nước Mỹ có tổng cộng 538 đại cử tri đại diện cho dân chúng của 51 bang.

Cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ lần lượt qua các giai đoạn gồm: Bầu cử trong nội bộ hai chính đảng (Cộng hòa và Dân chủ); dựa trên kết quả các cuộc bầu cử nội bộ, các bang sẽ chọn đại biểu tham dự Đại hội đảng toàn quốc để đề cử ứng cử viên chính thức của đảng ra tranh cử với ứng cử viên đảng đối lập; hai ứng cử viên của hai đảng sẽ tranh cử với nhau ở cấp toàn quốc; cử tri sẽ đi bỏ phiếu tại bang mình cư ngụ (vào thứ Ba đầu tiên sau thứ Hai đầu tiên của tháng 11) và dựa trên kết quả này, các bang sẽ cử ra các đại cử tri, là những người trực tiếp bầu Tổng thống và Phó Tổng thống (vào ngày thứ Hai đầu tiên sau ngày thứ Tư thứ hai của tháng 12 năm bầu cử). Đầu tháng Giêng năm sau, quá trình kiểm phiếu chính thức được tiến hành trước khi có cuộc họp liên tịch tại hai viện Quốc hội. Nếu không có ứng cử viên nào được đa số quá bán thì hai người có phiếu cao nhất sẽ được gửi lên Hạ viện. Tại đây, Tổng thống được bầu theo đa số dựa trên cơ sở mỗi bang một phiếu và ứng cử viên nào được 26 phiếu sẽ đắc cử.

Cách thức bầu chọn Tổng thống Mỹ

Tổng thống Mỹ được bầu chọn bởi Đại cử tri đoàn, gồm 538 người đại diện cho dân chúng 51 bang của Mỹ. 538 vị đại diện này sẽ họp nhau lại bỏ phiếu chọn Tổng thống vào ngày thứ Hai đầu tiên sau ngày thứ Tư thứ hai của tháng 12 năm bầu cử. Nhưng mỗi đại diện không được bỏ phiếu tùy theo ý thích của mình, mà tất cả các đại diện của mỗi tiểu bang phải bỏ phiếu cho ứng cử viên nào đã thắng phiếu tại bang của mình qua sự bầu chọn của dân chúng trong ngày bầu cử trước đó (vào thứ Ba đầu tiên sau thứ Hai đầu tiên của tháng 11). Ví dụ tất cả 55 đại diện của bang California phải bỏ phiếu cho ông Barack Obama là người đã thắng phiếu tại California trong ngày bầu cử năm 2012.

Căn cứ vào kết quả trong ngày tổng tuyển cử mà người ta tính được mỗi ứng cử viên được bao nhiêu phiếu "Đại cử tri" của từng bang. Tuy nhiên, có một ngoại lệ là 4 Đại cử tri của bang Main và 5 Đại cử tri của bang Nebraska lại được quyền bỏ phiếu cho nhiều ứng cử viên khác nhau theo tỉ lệ phiếu bầu của dân chúng. Đây là lệ riêng có từ thời thành lập Liên bang.

Thực tế, chế độ bầu cử qua đại cử tri có thể gây ra rắc rối. Minh họa điển hình là trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2000, khi ông George Bush của Đảng Cộng hòa chỉ đạt 50.459.211 phiếu phổ thông so với 51.003.894 phiếu phổ thông của ông Al Gore thuộc đảng Dân chủ, nhưng ông Bush vẫn đắc cử vì nhận được 271 phiếu đại cử tri, trong khi ông Al Gore chỉ được 266 phiếu (thua đúng 5 phiếu). Bang quyết định việc thắng thua này là Florida, nơi toàn bộ 25 đại cử tri bỏ phiếu cho ông Bush, bất chấp việc chênh lệch phiếu phổ thông tại bang này của hai ứng cử viên là 537 phiếu. Trước đó hơn một thế kỷ, tình thế tương tự cũng xảy ra trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ. Năm 1888, ứng cử viên Benjamin Harrison đã trở thành Tổng thống Mỹ khi giành đa số phiếu đại cử tri trong khi nhận được số phiếu phổ thông ít hơn đối thủ là ứng cử viên Grover Cleveland.