Sở hữu trí tuệ và sản phẩm sáng tạo

PGS. TS Đoàn Năng, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Khoa học - Công nghệ có một đề nghị xác đáng: Không nên để tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan xây dựng biểu mức tiền quyền tác giả, quyền liên quan, mà cần có sự tham gia của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch cùng Bộ Tài chính để xây dựng khung biểu mức. Đã gọi là bản quyền thì không thể ứng dụng theo cách làm tùy hứng lâu nay của Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, bản quyền phải rõ ràng chứ không thể chen vào yếu tố “quen biết”, “thông cảm” hoặc “phải chăng”. Thậm chí, kiểu thu bản quyền ngây ngô hơn là đếm số ghế mỗi sân khấu để thu tiền. Bởi lẽ, qui mô một chương trình lớn hay nhỏ, lời hay lỗ nằm ở mức đầu tư và tài kinh doanh của bầu show, bản quyền chỉ dựa theo bài hát chứ không thể dựa theo… rạp hát!

Nước ta chưa có nền công nghiệp giải trí, nên sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực nghệ thuật vẫn đang cực kỳ nghiệp dư. Sở hữu trí tuệ phải dựa trên sản phẩm sáng tạo mang tính độc đáo và chấp nhận luật chơi cung cầu. Nghĩa là cần phân biệt rạch ròi những tác phẩm phóng tác và tác phẩm phái sinh. Đồng thời, cần sòng phẳng về tài chính trong giao dịch dân sự. Ví dụ, nhạc sĩ A. viết một ca khúc X. cho ca sĩ B. hát, thì bản quyền phải rõ ràng, ca sĩ B. trả tiền một lần cho nhạc sĩ A. để mua luôn ca khúc X., hoặc cả hai phân chia lợi ích số lần biểu diễn và thu âm ca khúc X. Đáng tiếc, lâu nay đời sống nghệ thuật vẫn cứ mập mờ.

Xã hội Việt Nam có đặc thù một giai đoạn nghệ thuật phục vụ tuyên truyền, mọi sản phẩm đều làm theo đơn đặt hàng của Nhà nước, nên việc xác lập bản quyền cá nhân không đơn giản. Bây giờ đã có Luật Sở hữu trí tuệ, thì mỗi tác giả phải tự vận động cho bản thân. Nếu xem sáng tạo nghệ thuật như sự cống hiến cho cộng đồng, thì cứ vô tư đưa tác phẩm ra công chúng với sự may rủi. Còn nếu xem sáng tạo nghệ thuật như một cách mưu sinh thì phải tìm hiểu thị trường, theo dõi thị trường và đáp ứng thị trường. Hiện tại, rất nhiều nhà văn bán hẳn tác phẩm cho công ty sách, rất nhiều nhạc sĩ bán hẳn tác phẩm cho hãng băng đĩa. Họ lấy thù lao trọn gói, và chuyện bản quyền đã có người khác lo.