Phát triển cảng xanh - Cơ hội để hội nhập

Để được công nhận là cảng xanh thì phải đáp ứng các tiêu chí và tiêu chuẩn của quốc tế về quản lý cảng và quản lý môi trường Ảnh: Thái Bình

Thế nào là cảng xanh?

Hệ thống cảng biển Việt Nam hiện phân chia thành 6 nhóm với 45 cảng với tổng số 272 bến cảng gồm: 2 cảng biển loại IA (cảng cửa ngõ quốc tế); 12 cảng biển loại I (cảng tổng hợp đầu mối khu vực); 18 cảng biển loại II (cảng tổng hợp địa phương) và 13 cảng biển loại III (cảng dầu khí ngoài khơi). Cảng biển Việt Nam đang sở hữu khoảng 92,2km dài cầu cảng, với tổng công suất trên 550 triệu tấn/năm. So với năm 2000 - năm đầu tiên thực hiện quy hoạch, hệ thống cảng biển Việt Nam đã tăng lên 4,4 lần về chiều dài bến cảng.

Do tốc độ phát triển nhanh của nền kinh tế, số lượng tàu biển ra các cảng biển Việt Nam, đặc biệt là các cảng biển khu vực Hải Phòng, Đà Nẵng, Vũng Tàu và TP Hồ Chí Minh ngày một tăng, dẫn tới nguy cơ tiềm ẩn về ô nhiễm môi trường tại vùng biển và vùng nước cảng biển của Việt Nam. Các nguồn gây ô nhiễm từ hoạt động hàng hải thực sự đã trở thành nguy cơ vô cùng to lớn đối với môi trường biển, gây ra những ảnh hưởng rất lớn đến hệ sinh thái biển, hủy hoại các nguồn tài nguyên biển, gây nguy hiểm cho sức khoẻ con người và góp phần không nhỏ vào biến đổi khí hậu toàn cầu.

Theo bà Trần Thị Tú Anh – Phó Trưởng Phòng Khoa học công nghệ và môi trường, Cục Hàng hải Việt Nam, một cảng xanh, hay còn gọi là cảng sinh thái, đại diện cho mô hình phát triển cảng bền vững, không chỉ đáp ứng nhu cầu của môi trường mà còn làm tăng lợi ích kinh tế của cảng. Việc đưa thuật ngữ này vào quy hoạch phát triển cảng có ý nghĩa đối với các cải tiến công nghệ trong sản xuất hiệu quả năng lượng (đổi mới công nghệ, thiết bị cải tiến mới...) cho phép phối hợp bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững. Xây dựng cảng xanh theo mô hình cân bằng giữa sự biến động môi trường và nhu cầu phát triển kinh tế đang là xu hướng chiến lược trong sự phát triển cảng biển trên thế giới.

Đặc biệt, cảng sinh thái là cảng khai thác tập trung phát triển dựa trên tiêu chí về tăng trưởng kinh tế xanh theo một kế hoạch dài hạn, đáp ứng được những nhu cầu hiện tại và tương lai. Do vậy, xây dựng hệ thống cảng sinh thái tại Việt Nam không những đáp ứng được yêu cầu bảo vệ môi trường biển và hệ sinh thái, mà còn giúp các cảng biển của nước ta hội nhập với quốc tế.

Mô hình nào cho cảng xanh tại Việt Nam?

Theo TS. Dư Văn Toán, Viện Nghiên cứu Biển và Hải đảo (Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam), mô hình cảng sinh thái (Ecoport) được xây dựng và quản lý bởi Tổ chức cảng biển châu Âu (ESPO). Các cảng biển được công nhận là “Cảng sinh thái” thì phải đáp ứng các tiêu chí do ESPO đưa ra, trong đó môi trường là tiêu chí quan trọng nhất. Hiện có nhiều cảng của châu Âu đã gia nhập Hội Cảng sinh thái (Ecoports) và được cấp giấy chứng nhận “Ecoport” hợp lệ. Việc cấp giấy chứng nhận đã khẳng định các chương trình quản lý môi trường phù hợp với yêu cầu theo quy định của Ecoport, nhằm hài hòa mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, bảo tồn tài nguyên, hướng đến sự phát triển bền vững các cảng.

Lấy ví dụ về một mô hình cảng biển hàng đầu trên thế giới đang thực hiện mô hình cảng xanh, TS. Dư Văn Toán cho biết, Long Beach là một trong các cảng biển hàng đầu của nước Mỹ. Đây cũng là cảng tiên phong trong lĩnh vực vận chuyển hàng hóa và bảo vệ môi trường trên thế giới, với tổng giá trị hàng hóa mỗi năm ước tính đạt hơn 100 tỷ USD. Cảng Long Beach đã áp dụng chính sách cảng sinh thái, nên góp phần giảm thiểu và loại bỏ tác động tiêu cực đến môi trường và phát triển các chương trình sáng kiến môi trường.

Phát triển cảng xanh là đề án do Cục Hàng hải Việt Nam, Bộ Giao thông vận tải nghiên cứu xây dựng từ tháng 7/2018 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Đến nay, đề án đã đưa ra những tiêu chí đánh giá và công nhận cảng xanh phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam. Mục tiêu đặt ra là 100% cảng biển trên cả nước sẽ được công nhận là cảng xanh vào năm 2050. Tuy nhiên, theo ý kiến của nhiều chuyên gia, đây là một mục tiêu khó và cần phải đưa ra lộ trình cụ thể cho từng giai đoạn.

Bởi để được công nhận là cảng xanh thì phải đáp ứng các tiêu chí và tiêu chuẩn của quốc tế về quản lý cảng và quản lý môi trường, trong đó hạn chế tối đa các tác động đến môi trường là tiêu chí quan trọng nhất. Hiện nay tại Việt Nam, mới chỉ có cảng Tân Cảng - Cát Lái do Tổng công ty Tân cảng Sài Gòn, Bộ Quốc phòng quản lý là cảng biển đầu tiên và duy nhất đạt được các tiêu chí đó và đã được Hội đồng dịch vụ Cảng biển APEC (APSN) trao giải thưởng Cảng xanh năm 2018. Việc nhận được giải thưởng Cảng xanh của Mạng lưới hệ thống dịch vụ cảng biển APEC cũng là một chứng chỉ quan trọng ghi nhận nỗ lực cảng biển Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế. Chính vì vậy, vấn đề đặt ra cho các cảng biển hiện nay là phải tìm được mô hình phát triển bền vững.

Mục tiêu tổng thể của đề án này là hỗ trợ bảo vệ môi trường tại cảng biển Việt Nam và hiện đại hóa hệ thống quản lý chất thải và cơ sở vật chất trong cảng biển, xây dựng hệ thống cảng xanh tại Việt Nam đáp ứng được yêu cầu bảo vệ môi trường biển và hệ sinh thái, bảo vệ cộng đồng khỏi các tác động tiêu cực từ môi trường do quá trình khai thác cảng phát sinh, đẩy mạnh tính bền vững. Đồng thời, sử dụng công nghệ tiên tiến để chống lại hoặc làm giảm các tác động tiêu cực tới môi trường… hướng các cảng biển của nước ta hội nhập với quốc tế.

Đánh giá về việc xây dựng cảng xanh tại Việt Nam, Phó Cục trưởng Cục Hàng hải Việt Nam Nguyễn Hoàng cho rằng, việc xây dựng cảng xanh tại Việt Nam là cần thiết nhưng để thực hiện được và thực hiện hiệu quả thì cần xây dựng theo một lộ trình cụ thể, và cần xây dựng dựng kế hoạch thí điểm tại 1-2 điểm cảng từ đó rút ra kinh nghiệm, khắc phục những hạn chế để hoàn thiện.