Liên kết hộ tiểu điền với thị trường để phát triển chuỗi cung ứng cao su bền vững

	Cần nâng cao vị thế của hộ tiểu điền trong chuỗi cung ngành cao su
	Phát triển ngành cao su bền vững, đáp ứng các yêu cầu thị trường

Hiện các yêu cầu về chứng chỉ, đặc biệt là chứng chỉ FSC vượt xa so với năng lực và trình độ quản lý của các hộ tiểu điền. Ảnh: N.H

Sức ép thay đổi từ thị trường

Theo phản ánh của các cơ sở chế biến, thị trường đầu ra cho mủ cao su luôn tồn tại, kể cả đối với các loại mủ chất lượng thấp. Điều này cho thấy sự dễ tính của thị trường đầu tư cho cao su thiên nhiên Việt Nam hiện nay. Sự dễ tính này hình thành từ nhu cầu tiêu thụ cao su khổng lồ từ thị trường Trung Quốc trong nhiều năm qua. Điều đã làm giảm động lực cho sự thay đổi để nâng cao chất lượng của các khâu trong chuỗi cung ứng hiện nay, bao gồm các hộ tiểu điền, mạng lưới đại lý và các cơ sở chế biến, đặc biệt là các cơ sở tư nhân.

Tuy nhiên, sự dễ tính của thị trường không phải là vĩnh viễn và điều này đòi hỏi ngành cao su Việt Nam cần phải thay đổi nhanh chóng trong tương lai. Nhiều tín hiệu cho thấy thị trường nhập khẩu cao su thiên nhiên của Việt Nam đang thay đổi, trong đó bao gồm yêu cầu các sản phẩm phải có nguồn gốc. Ngay cả thị trường Trung Quốc, Chính phủ nước này đã bắt đầu ban hành và thực hiện các chính sách nhằm tạo các chuỗi cung hàng hóa hợp pháp và bền vững, trong đó bao gồm cả chuỗi cung cao su thiên nhiên có nguồn gốc từ nhập khẩu. Chính phủ Trung Quốc cũng đã ban hành hướng dẫn đầu tư nước ngoài để đảm bảo các dự án đầu tư có nguồn vốn từ Trung Quốc tuân thủ luật pháp quốc gia và cam kết quốc tế, cũng như đảm bảo các sản phẩm từ các dự án này được nhập khẩu vào Trung Quốc là hợp pháp. Bên cạnh đó, nhiều tổ chức đang hợp tác với Chính phủ Trung Quốc nhằm khuyến cáo về những chính sách và biện pháp cần thiết nhằm thay đổi hành vi người tiêu dùng, ưu tiên các sản phẩm theo hướng bền vững. Trong tương lai, sự dễ tính của thị trường Trung Quốc đối với các sản phẩm cao su từ Việt Nam sẽ thay đổi, không chỉ do nhu cầu nội tại của Chính phủ nước này mà một phần còn do sức ép của các tổ chức quốc tế.

Ở các thị trường khó tính hơn như Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, các yêu cầu về tính hợp pháp và bền vững đối với các sản phẩm ngày càng chặt chẽ hơn cả từ khía cạnh quản lý và thị trường. Đạo luật Lacey của Mỹ nghiêm cấm tất cả các sản phẩm có nguồn gốc từ thực vật vi phạm các quy định của quốc gia xuất khẩu được nhập khẩu vào thị trường này. EU cũng chuẩn bị đưa ra đạo luật trong đó cấm toàn bộ các sản phẩm liên quan đến mất rừng nhập khẩu vào toàn khối EU. Bên cạnh đó, các thảo luận về chuỗi cung ứng xanh cũng đang được các nhà quản lý khối EU thảo luận. Nhận thức của người tiêu dùng tại các thị trường này cũng thay đổi, ngày càng có nhiều đòi hỏi về các sản phẩm thân thiện với môi trường và xã hội. Sản phẩm với nhãn FSC (hệ thống chứng nhận sản phẩm được sản xuất bền vững và bảo vệ rừng) đã không còn xa lạ và được ưu tiên lựa chọn bởi nhiều người tiêu dùng tại các quốc gia phát triển.

Nhân rộng các mô hình liên kết

Việc đáp ứng các yêu cầu của thị trường xuất khẩu về sản phẩm hợp pháp và bền vững là yêu cầu bắt buộc để các sản phẩm cao su Việt Nam có thể đảm bảo được đầu ra. Câu hỏi đặt ra là, với thực trạng hiện nay, ngành cao su cần có những thay đổi gì để đáp ứng nhu cầu thị trường?

Ông Nguyễn Vinh Quang, chuyên gia của Forest Trend khẳng định, tính bền vững của ngành cao su Việt Nam phụ thuộc vào sự thay đổi trong phương thức vận hành của ngành. Điều này cần bắt đầu từ khâu thay đổi nhận thức của các bên tham gia chuỗi cung ứng. Cụ thể, cần có các chương trình phổ cập thông tin, chuyển tải các thông điệp của thị trường về các sản phẩm bền vững tới các bên tham gia chuỗi cung. Tiếp đó, để có môi trường để những nhận thức này có thể chuyển tải thành hàng động, cần có các cơ chế, chính sách ưu tiên cho việc phát triển cao su bền vững.

Trong khi đó, bà Trần Thúy Hoa, chuyên gia Viện Nghiên cứu Cao su đặt vấn đề về việc minh bạch hóa các chuỗi cung ứng sản xuất trong ngành cao su. Các thông tin về nguồn cung nguyên liệu đầu vào, hoạt động trong các khâu của chuỗi, quy định pháp luật, môi trường và xã hội, mức độ tuân thủ - bất tuân thủ của các bên liên quan tham gia trong chuỗi… cần được tài liệu hóa để tìm ra giải pháp cải thiện chuỗi cung theo hướng tạo ra sản phẩm hợp pháp và bền vững.

Đặc biệt, theo bà Hoa, hộ tiểu điền là một bộ phận quan trọng của chuỗi cung cao su hiện nay. Do đó, thực hiện các thay đổi lớn trong ngành, hướng tới các sản phẩm hợp pháp và bền vững không thể không tính tới vai trò của các hộ tiểu điền. Hiện tại, các yêu cầu về chứng chỉ, đặc biệt là chứng chỉ FSC vượt xa so với năng lực và trình độ quản lý của các hộ. Thêm vào đó, không phải tất cả các hộ tiểu điền đều có nhu cầu đạt chứng chỉ bền vững. Do đó, việc chuẩn bị sẵn sàng cho các hộ thông qua trang bị các kiến thức cơ bản về sản xuất cao su bền vững là điều quan trọng và cần thiết. Ngoài ra, các mô hình liên kết giữa công ty cao su với hộ tiểu điền trong sản xuất cao su bền vững cần được phát triển và nhân rộng. “Mô hình này có thể bắt đầu với phần diện tích của công ty, sau đó mở rộng thông qua phần diện tích mà các hộ tiểu điền đóng góp đầu vào, như mủ cao su hoặc gỗ", bà Hoa gợi ý.

Trên thực tế, nỗ lực phát triển chuỗi cung cao su thiên nhiên bền vững đã được hình thành tại Việt Nam. Các mô hình phát triển cao su thiên nhiên bền vững áp dụng tiêu chuẩn của Việt Nam (VFSC) mà Tập đoàn Cao su Việt Nam đang đi tiên phong là những bước khởi đầu quan trọng, đặt nền móng cho ngành cao su hướng tới các sản phẩm bền vững được thị trường xuất khẩu chấp nhận rộng rãi. Cùng với đó, một số mô hình liên kết giữa công ty cao su và hộ tiểu điền cũng bắt đầu hình thành. Theo ông Nguyễn Vinh Quang, mô hình tại Cam Lộ (Quảng Trị) đang cho thấy tiềm năng trong việc hướng tới chuỗi cung cao su bền vững có sự tham gia của các hộ tiểu điền. “Kinh nghiệm từ các mô hình này có giá trị tham khảo quan trọng cho ngành cao su hướng tới trọng tâm phát triển cao su bền vững, trong đó có vai trò của các hộ tiểu điền, trong tương lai” – ông Quang nhấn mạnh.