Công khai, minh bạch để tăng cường trách nhiệm của các cấp sử dụng ngân sách

	“Quy hoạch” lại các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách
	Ngành Thuế thu ngân sách đạt hơn 62% dự toán
	Thêm Cục Hải quan Quảng Ninh thu ngân sách vượt dự toán
	Hải quan Bắc Ninh: Thu ngân sách giảm theo hoạt động của DN

Đơn vị chi NSNN lớn không có nghĩa là công khai tốt. Ảnh: ST.

Vẫn còn đơn vị “không công khai gì”

Bộ Tài chính – đơn vị giữ “tay hòm chìa khóa” của quốc gia cho biết: Hiện nay, bên cạnh việc công khai các số liệu ngân sách, các báo cáo thuyết minh ngân sách cũng đã được thực hiện công khai, từ khâu dự toán cho đến đánh giá tình hình thực hiện ngân sách và quyết toán ngân sách. Nội dung công khai ngày càng được hoàn thiện và đầy đủ, giúp cho người dân có thể theo dõi giám sát toàn bộ quy trình ngân sách, kể cả sau giai đoạn quyết toán ngân sách là công tác kiểm toán và việc thực hiện các khuyến nghị của kiểm toán.

Ví dụ từ khâu dự thảo các chính sách thu - chi ngân sách, trước khi ban hành sẽ được công khai trên trang điện tử của các bộ, ban, ngành trong 45 ngày, lấy ý kiến rộng rãi các tổ chức, cá nhân liên quan. Đây là giai đoạn quan trọng nhằm tạo điều kiện cho người dân tham gia góp ý kiến với Chính phủ, các bộ, ngành trong đó có Bộ Tài chính, ngay từ khâu xây dựng và ban hành chính sách về tài chính - ngân sách. Qua đó, tiếp thu ý kiến đóng góp của người dân, doanh nghiệp để hoàn thiện thể chế.

Ngoài việc công khai dự toán, quyết toán đã được cấp có thẩm quyền quyết định, phê chuẩn, theo quy định còn phải công khai tình hình thực hiện NSNN trong năm để giúp cho việc theo dõi, giám sát toàn bộ quy trình ngân sách.

Về hình thức, hệ thống chỉ tiêu biểu mẫu công khai được quy định thống nhất giữa các khâu để có thể so sánh, đánh giá. Cùng với đó, Luật Ngân sách Nhà nước (NSNN) năm 2015 đã bổ sung quy định NSNN được giám sát bởi cộng đồng và giao cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp chủ trì, phối hợp với thành viên của mặt trận để tổ chức giám sát NSNN, phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm chế độ quản lý tài chính.

Tuy việc công khai minh bạch ngân sách của Việt Nam đã ngày càng được mở rộng, song thực tế, các quy định nói trên chưa phải được triển khai đầy đủ.

Mới đây, Liên minh Minh bạch ngân sách (BTAP) đã công bố kết quả một cuộc đánh giá liên quan đến Chỉ số công khai ngân sách bộ, cơ quan Trung ương (MOBI) 2018. Thông qua khảo sát trên website, kết quả cho thấy, các bộ, cơ quan Trung ương chưa tuân thủ đầy đủ quy định về công khai ngân sách theo quy định. Cụ thể, có 37 bộ, cơ quan Trung ương được khảo sát đạt mức “ít công khai”, không có đơn vị nào đạt mức độ “công khai đầy đủ”, “tương đối” và “chưa đầy đủ”. Trong số 37 bộ, cơ quan Trung ương được khảo sát MOBI 2018, có 20 đơn vị không công khai bất cứ thông tin gì về ngân sách, 17 đơn vị có công khai ít nhất 1 tài liệu ngân sách hoặc có thư mục công khai ngân sách. Trong xếp hạng MOBI 2018, nhóm 3 đơn vị có thứ hạng cao nhất về mức độ công khai ngân sách gồm Đài Truyền hình Việt Nam, Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và Bộ Tài chính.

Đáng chú ý, kết quả điểm xếp hạng MOBI 2018 còn cho thấy sự không tương đồng giữa điểm xếp hạng MOBI 2018 và mức dự toán được phân bổ năm 2019 cho các đơn vị. Theo đó, một số bộ, cơ quan Trung ương thuộc nhóm đứng đầu trong chi ngân sách, song lại có số điểm MOBI 2018 rất thấp hoặc không có điểm nào. Đơn cử, Bộ Giao thông vận tải có tổng dự toán chi NSNN lớn nhất trong tổng số 37 đơn vị được khảo sát (năm 2019 là 58,56 nghìn tỷ đồng) trong khi điểm MOBI 2018 chỉ đạt 3,7 điểm, xếp thứ 13 trên tổng số 17 đơn vị có điểm MOBI 2018. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Y tế và Bộ Giáo dục và Đào tạo lần lượt đứng các vị trí thứ 4, 5 và 6 trên bảng xếp hạng Dự toán chi ngân sách năm 2019, nhưng lại không có bất kỳ tài liệu ngân sách nào được công khai trên cổng thông tin điện tử của đơn vị tại thời điểm khảo sát…

Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết hơn đối với việc công khai, minh bạch ngân sách và cần thực hiện nghiêm hơn nữa theo quy định.

Hạn chế tiêu cực

Theo ông Võ Thành Hưng – Vụ trưởng Vụ NSNN, Bộ Tài chính, Luật NSNN năm 2015 có hiệu lực từ năm 2017 đã phân cấp mạnh mẽ quyền hạn trách nhiệm quản lý, sử dụng tài sản công, ngân sách cho các bộ, ngành, địa phương; đi cùng với tăng cường công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình... Do vậy kỷ luật, kỷ cương tài chính – ngân sách phụ thuộc vào việc chấp hành nghiêm các quy định trong pháp luật của các bộ, ngành, địa phương. Ở khâu dự toán, các bộ, ngành, địa phương lập dự toán chi trên cơ sở nhiệm vụ được giao, hệ thống định mức phân bổ ngân sách, chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định. Trên cơ sở dự toán được giao, các bộ, cơ quan Trung ương và địa phương thực hiện phân bổ ngân sách đến từng đơn vị sử dụng ngân sách, các chương trình, nhiệm vụ lớn và chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện, điều hành dự toán ngân sách. Cơ quan tài chính cùng cấp chỉ đóng vai trò hậu kiểm và chỉ có ý kiến khi việc phân bổ không đúng mục tiêu, nhiệm vụ, chế độ, chính sách... Do đó, cần thiết phải tăng cường trách nhiệm của các cấp sử dụng ngân sách.

Cũng theo đại diện Vụ NSNN, để tạo điều kiện cho việc giám sát, Luật NSNN và các văn bản hướng dẫn đã bổ sung các quy định về trách nhiệm thực hiện công khai ở tất cả các cấp ngân sách và cơ quan, đơn vị sử dụng NSNN. Cùng với đó, vai trò của các cơ quan thanh, kiểm tra, kiểm toán, giám sát của cơ quan dân cử và người dân đối với việc quản lý, sử dụng ngân sách sẽ hạn chế tình trạng thất thoát, lãng phí trong chi tiêu ngân sách. Trong Thông tư hướng dẫn chi tiết nội dung này, Bộ Tài chính cũng quy định các đơn vị dự toán và tổ chức được NSNN hỗ trợ phải thực hiện công bố công khai dự toán thu - chi, quyết toán NSNN. Như vậy, các cơ quan quản lý cấp trên, cơ quan kiểm tra, thanh tra, các tổ chức, cá nhân sẽ dễ dàng tiếp cận thông tin về sử dụng NSNN của các đơn vị dự toán và các tổ chức được NSNN cấp để kiểm tra, giám sát và phản hồi đến các cơ quan có thẩm quyền khi phát hiện sai phạm. Từ đó nâng cao trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị trong quản lý tài chính, hạn chế tiêu cực trong sử dụng ngân sách.