Bảo tàng “ế” khách: Vì đâu nên nỗi?

Bảo tàng Hà Nội được thiết kế hoành tráng song lượng khách tham quan lại thưa thớt.

Thiếu sức hút

Bảo tàng Hà Nội nằm trên đường Phạm Hùng, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội được xây dựng với chi phí 2.300 tỷ đồng đúng dịp Đại lễ kỉ niệm 1000 năm Thăng Long- Hà Nội. Sau gần 7 năm đưa vào sử dụng, Bảo tàng Hà Nội vẫn đang miễn phí thăm quan cho du khách, song lượng khách tới đây khá thưa vắng. Đến với Bảo tàng Hà Nội những ngày giữa tháng 9 vừa qua, phóng viên nhận thấy khuôn viên bảo tàng lác đác người qua lại, chỉ có vài nhân công đang chỉnh sửa bảng biển quảng cáo chuẩn bị tổ chức một sự kiện truyền thông về ô tô sắp diễn ra tại đây.

Theo lời một nhân viên của Bảo tàng, ngày thường có khoảng vài chục khách, còn cuối tuần số khách nhích lên con số hàng trăm, cá biệt có hôm ngày thường từ sáng đến chiều chẳng có một khách nào, chỉ nhân viên lặng lẽ chào nhau… Sau khi đi tham quan một vòng, khó khăn lắm phóng viên mới gặp được một, hai người khách cùng mình đi thăm quan Bảo tàng. Qua câu chuyện, vị khách tên Dương Thị Huyên (Linh Đàm, Hà Nội) cho biết, do có sở thích tìm hiểu về lịch sử, về truyền thống lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, chị đã đến Bảo tàng Hà Nội để tham quan, tìm hiểu, song lần nào đến thăm Bảo tàng này cũng đều vắng khách do hiện vật trưng bày chưa đa dạng và nhiều hiện vật rất quý giá nhưng lại chưa được sắp xếp hấp dẫn. Một vị khách khá trẻ phóng viên gặp đang là sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền thì cho biết do đang chờ bạn, không có việc gì nên ghé vào bảo tàng xem có gì không. Sau khi tham quan một vòng, bạn sinh viên này nhận xét, hiện vật trưng bày hình ảnh không có gì đặc biệt.

Một khách tham quan khác là anh Phan Văn Hạnh (huyện Phủ Cừ, tỉnh Hưng Yên) kể, vừa qua anh đưa gia đình lên Hà Nội tham quan du lịch, được người nhà giới thiệu cho địa điểm tham quan là Bảo tàng Hà Nội, anh Hạnh hào hứng đưa vợ và các con đi song khi đến nơi mới thấy không như tưởng tượng. Bước chân vào tầng 1 là khu trưng bày một số cổ vật tiêu biểu như bình, ấm gốm. “Trong một không gian rộng như vậy mà hiện vật được trưng bày quá khiêm tốn khiến cho không gian bị loãng. Lên các tầng 2, 3, 4 lần lượt là các hiện vật miêu tả lại lịch sử thiên nhiên Hà Nội, lịch sử Hà Nội từ khi dựng nước đến trước Cách mạng tháng Tám; và từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay song cách bố trí khá rời rạc, không hấp dẫn do vậy, nên cả nhà tôi chỉ đi hết các tầng một cách lướt qua xem có gì chứ không thấy hào hứng tìm hiểu”, anh Hạnh nói.

Chung tình trạng vắng khách là thực tế tại Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, địa chỉ tại Hoàng Quốc Việt, Cầu Giấy, Hà Nội. Chị Nguyễn Thị Thùy Linh, phóng viên đang công tác tại một tờ báo lớn tại Hà Nội cho biết, con chị 3 tuổi, lứa tuổi mà trẻ đang muốn khám phá thế giới do vậy nhu cầu tìm hiểu mọi điều xung quanh rất lớn. Thế nên, nghe tên Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam chị liền đưa con trẻ tới để tìm hiểu về thế giới tự nhiên, song khi tới đây, chị thấy rất thất vọng. Diện tích thì nhỏ hẹp, mẫu vật đơn điệu, nghèo nàn khi chỉ dựng lại các mô hình động, thực vật mà thiếu sự biểu đạt ý tưởng hay sắp xếp miêu tả về quá trình sinh trưởng của các loài động, thực vật tại đây. “Nếu Bảo tàng chỉ đơn giản như vậy thì có khác nào những trang sách giáo khoa mà học sinh được học tại trường, do vậy tôi chỉ đưa con đi một lần và không có ý định quay lại lần hai”, chị Thùy Linh nói.

Tầng 1 của Bảo tàng Hà Nội luôn trong tình trạng vắng khách

Cần sự thay đổi đúng hướng

Theo các chuyên gia văn hóa, lịch sử, cách trưng bày tại nhiều bảo tàng cho thấy các cơ sở này chưa thực sự tìm ra một ý tưởng, một phong cách trưng bày riêng, thiếu sức sống.

Ông Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cho hay, nhiều bảo tàng đang được xây theo quy trình ngược. Xây dựng cơ bản trước rồi quyết định phần nội dung của bảo tàng, trong khi đáng lẽ phải làm ngược lại. Ông Huy cho rằng việc ngành Xây dựng làm chủ đầu tư các bảo tàng rồi thuê ngành Văn hóa thi công phần trưng bày đã đẩy ngành Văn hóa nói chung và bảo tàng nói riêng ra ngoài việc hình thành nên thiết chế đặc trưng của mình. Cho nên, các nhà quản lý phải tiến hành song song, vừa xây dựng tòa nhà, vừa xây dựng nội dung, không thể khánh thành tòa nhà trước và làm nội dung trưng bày sau mà quá trình cho ra đời một bảo tàng là sự đồng bộ cả hai phương diện đó.

Bên cạnh đó, để thu hút khách tham quan, theo ông Huy, các bảo tàng cần tổ chức các hoạt động tương tác, trải nghiệm, các hoạt động văn hóa hấp dẫn, tạo ấn tượng tốt cho du khách. Bởi khách không chỉ có xem, nhìn, nghe mà còn có nhu cầu hòa mình vào hoạt động trải nghiệm, mang lại nhiều cảm xúc, nhất là những du khách quốc tế. Du khách có quyền lựa chọn dịch vụ mà mình ưa thích, bỏ qua những điểm đến mà mình thấy không cần thiết. Bởi thế, không thể ngồi chờ du khách một cách thụ động, không thể tồn tại tâm lý cầu may, các bảo tàng cần tích cực sáng tạo, đưa ra những triển lãm chuyên đề để hấp dẫn du khách.

Còn nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng, bảo tàng, ngoài yếu tố hiện vật là cốt lõi ra thì cần quan tâm đến tính sáng tạo trong trình bày sao cho hấp dẫn. Lâu nay chúng ta vốn chỉ quan tâm nhiều đến truyền thống cách mạng mà đôi khi xem nhẹ các yêu tố văn hóa dân tộc, đời sống sinh hoạt, tôn giáo tín ngưỡng, do vậy làm cho các thủ pháp trưng bày khô khan kém hấp dẫn. Ngoài ra, cũng theo nhà sử học Dương Trung Quốc, trước giờ chúng ta vẫn thường thụ động trong cách bảo vệ hiện vật bảo tàng bằng các mệnh lệnh khô khan “cấm sờ hiện vật”, vô hình trung làm công chúng cảm thấy xa cách, vậy nên thay vào đó các bảo tàng hãy chú thích, hướng dẫn kỹ càng cho du khách các thông tin về hiện vật, trước khi du khách tham quan, nhân viên các bảo tàng có thể nhắc nhở du khách chú ý gìn giữ hiện vật.

Nhà văn hóa Trần Lâm Biền thì cho rằng, đến với bảo tàng là đến với cả nền văn hóa, văn minh của một dân tộc, một thời kỳ nên các hiện vật tại bảo tàng cần được trưng bày một cách sinh động, có ý tưởng, có tư duy đạo diễn chứ không phải là những hiện vật khô khan, thiếu ăn nhập được sắp vào cùng một vị trí. Bên cạnh đó, mỗi du khách đến với bảo tàng cũng luôn mang tâm lý tìm hiểu, mà muốn tìm hiểu mỗi bảo tàng phải có yếu tố bản sắc, cái riêng của mình, điều đó có thể đến từ các dịch vụ phụ trợ như tái hiện không gian xưa bằng mô hình, tổ chức các buổi giao lưu văn hóa, nghệ thuật, trò chơi dân gian, lễ hội. “Đó cũng có thể là món quà lưu niệm bất kỳ, khắc họa được tinh hoa, hồn cốt của một hiện vật đặc trưng nhất của bảo tàng để du khách khi tới bảo tàng được trang bị kiến thức, vừa có món quà lưu niệm đặc biệt mang về tặng người thân, bạn bè và kể về nguồn gốc của món đồ lưu niệm mà mình vừa được tặng”, nhà văn hóa Trần Lâm Biền nói.

Một số hiện vật bị bỏ quên theo thời gian tại các khu trưng bày bên phải từ cổng vào của Bảo tàng Hà Nội

Lượng khách đến với Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam cũng trong tình trạng ít ỏi

Một số cổ vật tiêu biểu trưng bày tại Bảo tàng Hà Nội cũng không hút được khách

Các công trình đang sửa chữa thi công tại Bảo tàng Hà Nội